Nhật Bản đã từ lâu phải vật lộn với tham nhũng móc nối giữa chính trị gia và doanh nghiệp
tương truyền, quốc đảo mặt trời mọc cứ mỗi 10 năm lại xảy ra một bê bối lớn - mỗi lần xảy ra lại dẫn đến những kêu gọi cho cải cách
cuối thập niên 1980, Nhật Bản nếm trải một trong những bê bối nghiêm trọng nhất: vụ bê bối của công ty Tuyển dụng [Recruit]
vụ bê bối Tuyển dụng đã động chạm đến tất cả các tinh hoa chính trị, kinh tế và xã hội Nhật Bản
đặc điểm lan rộng của bê bối đã phản ánh một hệ thống tham nhũng bén rễ sâu sắc - lan đến tận chức vụ thủ tướng
Những bê bối
bê bối chính trị lớn là một vấn nạn thường kỳ ở Nhật Bản
năm 1955, 71 người bao gồm nhiều đảng viên cấp cao của đảng dân chủ tự do LDP cầm quyền khi ấy, đã bị bắt giữ vì bị phát giác là đã nhận tiền hối lộ từ các công ty đóng tàu
năm 1976 có bê bối Lockheed khi người Mỹ tìm thấy bằng chứng cho thấy các công ty Lockheed, Northrup và các công ty vũ trang khác đã phát triển được một mạng lưới tham nhũng trong hơn 10 năm
mạng lưới đã đưa hối lộ cho các chức sắc ở 15 quốc gia bao gồm Nhật Bản
hé lộ rằng công ty Lockheed đã trả thủ tướng Kakuei Tanaka đương thời và các chính trị gia cấp cao khác 2 triệu đôla để chỉ đạo hãng hàng không All Nippon mua 21 chiếc máy bay 3-sao L-1011 của Lockheed
ngài Kakuei Tanaka sau đó đã bị bắt giữ và truy tố
tuy nhiên, gây phẫn nộ dư luận hơn cả là vụ bê bối Tuyển dụng
Nhóm tuyển dụng
bề ngoài, nhóm tuyển dụng có vẻ như một thành công doanh nghiệp làm-giàu-từ-tay-trắng đáng ngưỡng mộ
Hiromasa Ezoe thành lập công ty quỹ Holding Tuyển dụng năm 1960 mới đầu là một công ty dịch vụ quảng cáo 3-thành-viên cho tờ báo của trường đại học Tokyo
từ năm 1963 công ty chuyển sang xuất bản tạp chí đưa tin tuyển dụng và cơ hội việc làm
luật Nhật Bản bấy giờ cấm các công ty được trực tiếp tuyển dụng sinh viên
cho nên 4 trên 5 số vụ thuê làm ở Nhật Bản bấy giờ là nhờ vào những thông báo tuyển dụng đăng lên bởi công ty tư nhân thứ 3
bộ lao động sắp xếp cho 20% số vụ thuê làm còn lại, nhưng nắm quyền kiểm soát toàn bộ mảng tuyển dụng
cho nên những thông báo tuyển dụng này là tuỳ vào quyền điểu khiển của bộ [bộ lao động]
cho nên nếu luật pháp thay đổi, sẽ gây ảnh hưởng lớn đến việc kinh doanh
cho nên, công ty Tuyển dụng đã phát triển những "quan hệ thân thiết" với những nhà làm luật
chiến lược tổng thể của công ty có 2 phần
đầu tiên, họ mua vé đảng
vé gây quỹ đảng này thể hiện đóng góp chính trị cho tranh cử của ứng viên
dù có những lo ngại về việc mua vé số lượng lớn, đây phần lớn vẫn được coi là hành vi chấp nhận được
thứ hai, công ty trả tiền cho các bộ trưởng lao động bấy giờ
việc này đã đặt nền móng cho xây dựng mạng lưới chính trị tương lai của công ty
Tăng trưởng và hệ sinh thái Vũ trụ
Ezoe là một doanh nhân trẻ và tham vọng của cộng đồng doanh nghiệp Nhật Bản, coi công ty Tuyển dụng là phương tiện làm giàu và có thể gây dựng được cả quyền lực chính trị sau đó
[công ty] Tuyển dụng tăng trưởng nhờ tích cực quảng cáo và một cấu trúc phi tập trung và động lực lớn [thưởng doanh số cao] để trao cho các quản lý trẻ tầm tuổi 30 quyền tự do tìm lợi nhuận theo bất cứ cách nào họ thấy thích hợp
Ezoe đứng hàng sau, người thứ 2 từ phải sang
phục vụ sinh viên đại học Tokyo, mới đầu chỉ là nền tảng đăng tin tuyển dụng, công ty Tuyển dụng [Recruit] mở thêm nền tảng đăng tin cho thuê nhà Jutaku Joho, sau trở thành nền tảng SUUMO - Recruit tuyên bố là công ty tiên phong phát triển những nền tảng như vậy, thấy nhan nhản trong thị trường bất động sản ngày nay
công ty mở một doanh nghiệp nông trại ở huyện [perfecture - tỉnh] Kagoshima và năm 1980 mở một tổ hợp nghỉ dưỡng trượt tuyết giải trí
[công ty] Tuyển dụng bắt đầu tập trung vào phát triển bất động sản chung cư và gặt hái thành công
Ezoe tin rằng nhu cầu chung cư sẽ bùng nổ khi người Nhật Bản di dân từ nông thôn đến thành thị để học tập và làm việc
Ezoe chuyển đổi một công ty con sản xuất phim thành công ty môi giới bất động sản, đổi tên là Vũ trụ Tuyển dụng [Recruit Cosmos] và nhanh chóng trở thành mảng kinh doanh năng suất nhất của công ty
chỉ năm 1985 công ty Vũ trụ đã thăng hạng lên thành nhà phát triển căn hộ lớn thứ nhì quốc đảo - leo hạng từ vị trí thứ 9
từ năm 1983 đến 1988 Cosmos tăng trưởng 8 lần từ 42.5 tỷ yên doanh thu lên 350 tỷ yên
lúc ấy thì công ty con Cosmos đã lớn hơn công ty mẹ Tuyển dụng, công ty mẹ chỉ đạt 269 tỷ yên doanh thu
cú tăng trưởng được tài trợ bởi nhiều khoản vay
từ năm 1986 đến năm 1988 trong giai đoạn bong bóng bất động sản Nhật Bản, công ty Recruit Cosmos [Vũ trụ Tuyển dụng] đã vay được 12 tỷ đôla từ 10 ngân hàng
Cosmos
phát triển bất động sản là một lĩnh vực cần quan hệ với các cấp chính quyền và công ty con Recruit Cosmos theo chân chiến lược của công ty mẹ Recruit để lấy ưu thế hơn các công ty đối thủ
trong thập niên 1980 Cosmos trở thành một mạnh thường quân cho nhiều thành viên của tầng lớp tinh hoa chính trị và doanh nghiệp Nhật Bản - những khoản chi trả đã hình thành trung tâm của vụ bê bối
giai đoạn năm 1984 đến 1985, có 1.2 triệu cổ phiếu Vũ trụ Tuyển dụng [Recruit Cosmos] chưa niêm yết được bán cho 76 người bao gồm chính trị gia, chức sắc chính quyền và doanh nhân với giá bán mỗi cổ phiếu là 9 đôla
2 năm sau đó, công ty Vũ trụ [Recruit Cosmos / Cosmos] được niêm yết lên sàn chứng khoán và có lúc giá cổ phiếu đã tăng đến 36 đôla
trong quá trình để được IPO, Cosmos phát hành thêm 1.7 triệu cổ phiếu nữa cho các công ty đối tác, thành viên của ngành truyền thông và những người có ảnh hưởng chính trị
công ty Cosmos thậm chí còn cho vay ưu đãi thông qua trợ cấp tài chính để giúp mọi người dễ dàng hơn mua cổ phiểu của Cosmos
tổng cộng, hơn 100 cá nhân mua cổ phiếu trong đó có thủ tướng Noboru Takeshita
(ảnh trên)
lời Ezoe khai với các điều tra viên
tháng 10 năm 1986 cổ phiếu công ty Vũ trụ Tuyển dụng [Recruit Cosmos] được niêm yết, hầu hết những người này đã bán ra cổ phần của mình
76 người mua đầu tiên thu lãi 8 triệu đôla Mỹ bấy giờ tương đương 21.3 triệu đôla Mỹ thời giá hôm nay
Những người mua
vụ hối lộ cổ phiếu đã được sắp đặt cẩn thận
trước tiên, hối lộ cổ phiếu được sắp xếp để chính trị gia cấp cao tránh bị liên đới trực tiếp
ví dụ: không phải Takeshita là người mua cổ phiếu mà là trợ lý
trong một phiên xét xử sau này, Ezoe đã nói: "xấu hổ mà nói là tôi đã đưa hối lộ rất công bằng, ai cũng như nhau"
nhưng những khoản hối lộ đã phản ánh những cân nhắc cẩn trọng và hiểu biết sâu sắc về môi trường chính trị Nhật Bản - giữa tất cả các đảng phái
ai có nhiều ảnh hưởng hơn thì nhận được nhiều cổ phiếu hơn
bộ trưởng giáo dục bấy giờ nhận 3000 cổ phiếu trong khi bộ trưởng tài chính Kiichi Miyazawa
(ảnh trên) nhận 10000
cựu thủ tướng bấy giờ nhận 2000 cổ phiếu trong khi thủ tướng đương nhiệm Nakasone
(ảnh: ngoài cùng bên phải) nhận đâu đó từ 25000 đến 29000 cổ phiếu
Lợi thế
đổi lại thì công ty Tuyển dụng nhận được lợi thế lớn trong mảng kinh doanh bất động sản và giáo dục
ví dụ: 7000 cổ phiếu cho bộ trưởng nông lâm để đổi lại được loại bỏ một khu rừng khỏi danh sách rừng gỗ cần bảo tồn
công ty Tuyển dụng cũng bán cổ phiếu cho cựu chủ tịch Hisashi Shinto của công ty điện báo và điện thoại Nippon và hợp đồng làm việc sau khi nghỉ hưu cho 13 lãnh đạo cấp cao của Nippon
đổi lại, điện báo và điện thoại Nippon cho phép Tuyển dụng nhận được hợp đồng lộc lá như dịch vụ cho thuê siêu máy tính và bán lẻ một số thiết bị bán dẫn [điện tử]
Ezoe cũng nhận được ưu đãi từ Shinto, được mua trước 20 000 cổ phiếu điện báo và điện thoại Nippon khi Nippon cổ phần hoá và thu lãi
Bê bối bùng nổ
bê bối nổ ra năm 1988 nhờ truyền thông
tháng 6 năm 1988 các phóng viên tờ báo Asahi Shimbun ở một văn phòng cấp quận nhỏ thành phố Kawasaki đã phát hiện một câu chuyện
phó thị trưởng thành phố Kawasaki đã cấp một giấy phép đặc biệt cho công ty Tuyển dụng được xây một toà nhà 20 tầng trên mảnh đất kim cương gần khu công nghệ Kawasaki - thuộc dự án tái phát triển ga JR Kawasaki
đổi lại, thị trưởng nhận được số cổ phiếu Recruit Cosmos trị giá 100 triệu yên
các biên tập viên cấp cao của toà báo Asahi Shimbun - vẫn nổi tiếng là thường xuyên chỉ trích chính phủ - đã không cho đăng bài
bấy giờ, toà báo đã rất nỗ lực để ngăn cấm các phóng viên của chính mình điều tra thêm
Toà báo có lẽ đã đánh hơi được nguy hiểm - ai lại muốn rắc rối chứ?
đảng cộng sản Nhật Bản muốn, cơ quan ngôn luận của đảng là tờ báo Shimbun Akahata [báo cờ đỏ] từ lâu đã hay gây rối và họ đánh hơi được con mồi
tháng 7 năm 1988 tờ báo Akahata đăng bài liệt kê 76 nhân vật tinh hoa đã nhận hối lộ cổ phiếu của công ty Vũ trụ Tuyển dụng [Recruit Cosmos]
hôm sau, một trong những cái tên ấy là chủ tịch Ko Morita của tờ báo Nikkei đã bị buộc phải từ chức
ngay sau đó, hai cái tên khác - thành viên của ngành truyền thông và đồng môn của Ezoe - cũng từ chức
đảng viên các đảng đối lập bắt đầu kêu gọi mở các cuộc điều tra
tháng 7 năm 1988 Yanosuke Narasaki của đảng xã hội chủ nghĩa - được lưỡng viện Nhật Bản đặt biệt danh là Bomberman vì là người đầu tiên mang bê bối Lockheed lên quốc hội và cũng là nghị sĩ đầu tiên bị bắt khi biểu tình phản đối tàu ngầm hạt nhân Mỹ đến Sasebo - đi thăm văn phòng của Recruit và Recruit Cosmos để yêu cầu một danh sách những ai mua cổ phiếu Recruit Cosmos
Bomberman bị bắt khi đi biểu tình
tháng 8 năm 1988 Hiroshi Matsubara là giám đốc 47 tuổi của Cosmos thăm nhà lãnh đạo Yanosuke Narasaki của đảng xã hội chủ nghĩa và chào mời, đầu tiên là 5 rồi 10 triệu yên tiền trong hộp socola, để đổi lại Narasaki giữ im lặng về vấn đề công ty Tuyển dụng [Recruit]
Yanosuke Narasaki (phải)
nhưng đó là một cái bẫy: vụ đưa hối lộ đã bị bí mật quay phim và công chiếu lên kênh thời sự NHK một tháng sau đó
ngài Bomberman tuyên bố kiện Matsubara tội đưa hối lộ
bấy giờ, bê bối đã lên trang nhất các báo một thời gian nhưng phải nhờ đoạn quay phim ấy thì mới thu hút được nhiều chú ý
Sụp đổ
tin tức lộ ra, mọi người ngạc nhiên vì thương vụ cổ phiếu đã lan rộng đến tận chính quyền nhà nước và công ty điện báo và điện thoại Nippon
Lãnh đạo lúc ấy vẫn được trọng vọng như những nhà quản lý quên mình cho nền kinh tế Nhật Bản
và công ty điện báo điện thoại Nippon lúc ấy vốn hoá thị trường đạt 250 tỷ yên là công ty vốn hoá cao nhất thế giới bấy giờ
mặc dù vậy, có vẻ như bê bối Tuyển dụng không lớn đến thế, chỉ là bị phát hiện vào thời điểm nhạy cảm
cuối năm 1988 đảng dân chủ tự do Nhật Bản quyết định là cần giải quyết số nợ công đang tăng, từng chỉ bằng 4% GNP năm 1970 đã tăng lên thành 40% năm 1988
bấy giờ, dự chi nhà nước Nhật Bản tăng trưởng nhanh, nhất là viện trợ nước ngoài và quốc phòng
cho nên đảng dân chủ tự do đề xuất một sắc thuế tiêu dùng 3% có hiệu lực từ tháng 4 năm 1989 và gây phản cảm dư luận
quá trình thông qua sắc thuế mới đã bị kéo dài khi đảng đối lập đã tẩy chay lưỡng viện và bỏ phiếu chống lại dự thảo thuế nếu thủ tướng và đảng dân chủ tự do không trả lời về vai trò của mình trong bê bối Tuyển dụng
đảng dân chủ tự do nắm đa số quốc hội nhưng không thể ép buộc thông qua dự thảo mà không gây phẫn nộ công chúng
đàm phán giữa đảng dân chủ tự do và phe đối lập đã dùng dằng rất lâu
thoả thuận cuối cùng là thông qua luật thuế để đổi lại một đội công tố viên đặc biệt sẽ điều tra và triệu tập 3 nhân chứng, NHƯNG truyền thông sẽ không được có mặt tại buổi thẩm vấn và điều kiện để loại bỏ lời khai trước toà [bị luật pháp coi là khai man] được điều chỉnh - cần 2 phần 3 số phiếu thay vì một nửa
Xôn xao dư luận
lúc ấy thì truyền thông đại chúng đã hoàn toàn chú ý vào câu chuyện
nhà giàu Nhật Bản làm thẻ thành viên sân golf và mua biệt thự trong khi dân thường chứng kiến giá nhà ở mỗi năm lại tăng gấp đôi và phải vất vả kiếm sống, càng khó khăn hơn vì khoản thuế 3% mới
nông dân Nhật Bản là những cử tri ủng hộ đảng dân chủ tự do, đã tức giận với đảng vì đã cho phép tăng nhập khẩu nông nghiệp
dân số nông thôn và thành thị Nhật Bản sống trong những căn hộ chật chội và nhìn kẻ khác làm giàu nhờ giá chứng khoán tăng và thị trường bất động sản bùng nổ
công ty Tuyển dụng [Recruit] cũng ưu đãi bán cổ phiếu cho cả đảng viên các đảng đối lập, nhưng đảng dân chủ tự do nắm quyền từ năm 1955 nên hứng trọn phẫn nộ của công chúng
Truy tố
thoả thuận chính trị để được thông qua sắc thuế tiêu dùng là cho phép được chỉ định một nhóm độc lập được lãnh đạo bởi một công tố viên đặc biệt, họ chọn Yusuke Yoshinaga
trước đó một thập kỷ, Yusuke Yoshinaga đã dẫn một đội công tố điều tra bê bối Lockheed
không nhận được nhiều trợ giúp từ phía công an, Yoshinaga
(ngoài cùng bên phải) đã phải chống chọi một loạt trêu ngươi truyền thông khổng lồ và những tin đồn ác ý về nhân cách của mình
Yoshinaga là người tài năng và trong sạch hơn cả nước siêu tinh khiết dùng cho tiến trình xử lý bán dẫn 7 nanomet
để lấy được lời khai, Yoshinaga đã thẩm vấn các nhân vật cấp thấp trong bê bối và điều tra ngược lên
mặt khác, ông cẩn trọng bắn tin cho giới truyền thông - cho phép sức mạnh dư luận buộc được những vụ từ chức
người đầu tiên không chịu được áp lực là bộ trưởng tài chính Kiichi Miyazawa người nhận 10 000 cổ phiếu
Miyazawa đã ngốc nghếch nhận hối lộ cổ phiếu đứng tên mình
tiếp đến là chủ tịch Shinto của công ty điện báo điện thoại Nippon đã nhận cổ phiểu thông qua trợ lý nhưng sau đó đã chuyển khoản một phần lợi nhuận vào tài khoản cá nhân
Shinto và trợ lý bị bắt tháng 3 năm 1989
sự nghiệp của Shinto đã gây dựng được nhiều năm và là độc nhất vô nhị: thành tựu của Shinto ở công ty điện báo điện thoại Nippon là rất lớn, chuyển đổi công ty từ một doanh nghiệp sở hữu nhà nước ì ạch thành một công ty thực sự có năng lực đấu thầu khá, cắt giảm chi phí cho những vật phẩm cần thiết như máy fax chỉ còn một nửa
Shinto giúp điện báo điện thoại Nippon tuyển 5 vạn việc làm và trở thành một công ty đẳng cấp thế giới
cổ phần hoá công ty điện báo và điện thoại Nippon đã mang lại hàng tỷ đôla Mỹ lợi nhuận cho chính phủ Nhật Bản
sau đó là hơn 20 chức sắc chính phủ từ chức, bao gồm 3 bộ trưởng trong nội các
Hồi kết
năm 1989 thủ tướng Takeshita bị hạ tín nhiệm, xuống dưới 30% và đến giữa tháng 4 chỉ còn 3.9%
công bằng mà nói, tín nhiệm bị hạ có lẽ vì sắc thuế tiêu dùng mới có hiệu lực từ tháng 4 năm 1989
bê bối với công ty Tuyển dụng có lẽ chỉ là giọt nước tràn ly
đảng dân chủ tự do thất cử ở nơi mà trước đó vẫn được coi là "sân nhà"
đầu tiên là một ghế ở thành phố Fukuoka vào tháng 2 rồi đến thành phố Chiba và sau đó là Miyagi
người bất đồng chính kiến bắt đầu nổi lên bên trong lòng đảng, yêu cầu Takeshita từ chức và cải cách chính trị, bất đồng mới đầu từ những thành viên lưỡng viện trung lập và sau đó là từ một liên minh các thống đốc và thị trưởng
sau rốt, các doanh nghiệp đã lên tiếng
tháng 4 năm 1989 chủ tịch của Keizai Doyukai hiệp hội các giám đốc điều hành, đã kêu gọi thủ tướng từ chức
thủ tướng Takeshita kiếm được 1.1 triệu đôla lãi trong vụ bê bối, mới đầu phủ nhận, nói rằng ấy là trợ lý của mình, sau đó đã rút lời và thú tội
ngày 25 tháng 4 Takeshita từ chức và giải thể chính phủ
hôm sau, bạn thân và trợ lý cấp cao Ihei Aoki của Takeshita đã tự sát
Aoki làm đại diện cho Takeshita đàm phán được những khoản vay Tuyển dụng
đảng dân chủ tự do lúng túng hơn một tháng, cố gắng tìm người kế nhiệm
Sosuke Uno - biệt danh trong đảng là "ngài trong sạch" - lên làm thủ tướng trong 68 ngày trước khi nhân tình của Sosuke tiết lộ với báo chí và buộc ông từ chức, tại nhiệm được hơn 2 tháng
Kết
công ty Tuyển dụng [Recruit] sau rốt đã lên sàn chứng khoán cách đây ít năm và hôm nay là một trong những dịch vụ website tìm việc làm lớn nhất thế giới, sở hữu thương hiệu Indeed và Glassdoor
công ty Recruit hành xử như thể bê bối chưa bao giờ xảy ra: họ liệt kê trên website sự kiện năm 1987 là học viện nghiên cứu siêu máy tính mới
nhìn lại, bê bối Recruit vẫn gây cho công chúng Nhật Bản góc nhìn thiếu thiện cảm vào công tác nội bộ của chính trị quốc đảo
bê bối có thể khá bình thường, nhưng vì nổ ra đúng thời điểm nên bối cảnh khiến nó trở nên um sùm
Ông Isshu Sugawara, Bộ trưởng Thương mại Nhật Bản bị cáo buộc gửi dưa hấu và cua cho những người ủng hộ
Bộ trưởng Tư pháp Katsuyuki Kawai bị cáo buộc tặng khoai tây cho một số người ủng hộ
những bê bối chính trị đáng chú ý năm 1991, 1993, một bê bối 1993 nữa, 1997, 1998 và vân vân... không bê bối nào quá nghiêm trọng và đảng dân chủ tự do tiếp tục nắm quyền cho đến ngày nay, không quá khác năm 1955
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét