Sri Lanka - từng có tên là Ceylon - là một thuộc địa của Anh trong hơn 150 năm
về giáo dục và sức khoẻ đại chúng, đảo quốc này cũng xếp hạng rất cao
về chính trị, Sri Lanka là một nền dân chủ có quyền bầu cử phổ thông - một mô hình mà nhiều quốc gia coi là hình mẫu
cựu thuộc địa Anh này cũng thừa hưởng một nền kinh tế xuất khẩu năng suất cao
năm 1960 tổng thu nhập đầu người của Sri Lanka đạt 141 đôla Mỹ trong khi Thái Lan là 96 đôla và Indonesia là 50 đôla còn Hàn Quốc là 156 đôla
một cố vấn chính phủ Sri Lanka cuối thập niên 1950 ghi lại rằng thử thách lớn nhất của đảo quốc là duy trì mức sống cao hiện tại một khi dân số gia tăng
Đa sắc tộc
Sri Lanka từ lâu là một quốc gia đa sắc tộc, có 2 nhóm thống trị:
và người Tamil theo đạo Hindu và nói tiếng Tamil, chiếm 13% dân số, sống ở các tỉnh miền bắc và miền đông
quan hệ giữa 2 dân tộc vẫn căng thẳng trong lịch sử, đã gây những hậu quả đau thương
bắt đầu thế kỷ 20 hai nhóm phần lớn đã dẹp sang những khác biệt để đấu tranh giành độc lập từ người Anh
năm 1948 hiến pháp Sri Lanka thực tế không dựa trên chấp thuận rộng rãi giữa nhiều sắc tộc mà lại dựa trên đối thoại giữa tinh hoa Sinhala và các quan chức thuộc địa
kết quả là hiến pháp Sri Lanka không tính vào những tiếng nói của các dân tộc thiểu số
những phản đối của người Tamil bị coi là cản trở "hành trình đến tự do của Ceylon"
một nửa hội đồng lập pháp Tamil không đồng ý với hiến pháp và một nửa còn lại đã bị biểu quyết bãi nhiệm năm 1949
Cánh tả
tổng tuyển cử đầu tiên ở Sri Lanka đã chọn ra đảng bảo thủ UNP lên nắm quyền sau khi đánh bại đối thủ đảng cánh tả theo chủ nghĩa tơ-rốt-xkít [Trotsky] là đảng Lanka Sama Samaja
bất bình đẳng xã hội và trỗi dậy của chủ nghĩa cộng sản đã dẫn đến trỗi dậy những người theo những lý tưởng cánh tả
để kiềm chế [phe cánh tả] đảng UNP đã thi hành trợ cấp lương thực tốn kém và thông qua luật tước quyền bầu cử của người Tamil Ấn Độ
những trợ cấp lương thực này được trả nhờ giá hàng xuất khẩu tăng vọt trong thế chiến 2 và chiến tranh Triều Tiên
chiến tranh Triều Tiên kết thúc [đại loại] năm 1953 khiến doanh thu hàng xuất khẩu tụt mạnh và chính phủ bắt buộc phải tăng giá gạo và dịch vụ công
Chính sách thay thế nhập khẩu
chính phủ mới đánh dấu bước ngoặt làm tồi tệ mối quan hệ giữa cộng đồng người Sinhala và Tamil
hoà hợp dân tộc không được đặt ưu tiên, một quyết định để lại hậu hoạ
nhiều đảng chính trị đã từ bỏ lập trường đa sắc tộc. Sinhala được hiến pháp quy định là ngôn ngữ chính thức duy nhất của đảo quốc
trên mặt trận kinh tế, chính phủ hạn chế nhập khẩu hàng tiêu dùng để tiết kiệm quỹ dự trữ ngoại hối ít ỏi
nhà nước quyết định thành lập các công ty độc quyền để thoả mãn nhu cầu nhập khẩu trong nước
Đài Loan cũng có những chính sách như thế, cũng như Hàn Quốc, Nhật Bản đã thi hành những chính sách thay thế nhập khẩu để công nghiệp hoá nền kinh tế
chính Đài Loan và Hàn Quốc đã thử thay thế nhập khẩu hồi thập niên 1950 cho ngành dệt và phân bón để tiết kiệm quỹ dự trữ ngoại hối và bảo hộ công nghiệp trong nước - đã đều thất bại không đạt được mục tiêu tăng trưởng, quỹ dự trữ ngoại hối không tăng và doanh nhân móc nối với chính phủ để được kinh doanh độc quyền
không có những cải cách cần thiết, chính sách thay thế nhập khẩu sẽ gây hại
ở Sri Lanka những chính sách thay thế nhập khẩu áp dụng rộng rãi đã gây ra những phi hiệu quả vì chính phủ cố gắng tự làm mọi thứ
sản phẩm trong nước trở nên đắt đỏ vì nhu cầu nhập khẩu đã đơn thuần chuyển từ nhập khẩu hàng hoá sang nhập khẩu nguyên liệu thô
giá nguyên liệu tăng sốc trong khủng hoảng dầu mỏ thập niên 1970 đã đẩy giá thành phẩm lên theo
Đóng cửa
thập niên 1970 Sri Lanka từ một nền kinh tế thị trường tương đối mở đã trở thành một trong những nền kinh tế phi-cộng-sản khép mình nhất thế giới
tăng trưởng kinh tế giảm mạnh và phát triển quốc gia tụt hậu
năm 1960 thu nhập bình quân Sri Lanka là 60 đôla
năm 1977 thu nhập bình quân Sri Lanka là 200 đôla trong khi Hàn Quốc là 820 đôla, Malaysia là 930 đôla, Thái Lan là 420 đôla và Indonesia là 300 đôla
kinh tế đồn điền Sri Lanka - niềm tự hào của quốc đảo - rơi vào xáo trộn. Chính phủ vẫn đe doạ quốc hữu hoá những tài sản người Anh sở hữu này từ năm 1958 cho nên các công ty nước ngoài đã ngừng đầu tư vào những đồn điền này
chính phủ trở thành nhà tuyển dụng lớn nhất - gấp đôi phần trăm GDP so với năm 1960 - và thuê làm hơn 50% việc làm sản xuất của quốc gia
chính sách thi tuyển đại học, tuyển dụng công chức thì lại ưu tiên sắc tộc Singala hơn
tình cảnh bất bình đẳng đã nuôi dưỡng những lý tưởng phản loạn trong giới trẻ tộc thiểu số Tamil
Năm 1977
tăng trưởng kinh tế chậm chạp, sau rốt, đã tích luỹ đủ ý chí chính trị để thay đổi hiện trạng trợ cấp nhà nước này
năm 1977 một thay đổi trong chính phủ và một nỗ lực cải cách và mở cửa
chế độ mới muốn thu hút các nhà đầu tư nước ngoài và thiết lập một nền kinh tế phát triển xuất khẩu thâm dụng lao động
Sri Lanka thành lập các khu chế xuất với đảm bảo không bị quốc hữu hoá tài sản mà không có bồi thường, phá giá tiền tệ và cố gắng hạn chế can dự nhà nước vào nền kinh tế tư
Sri Lanka cũng xoay xở cắt giảm được trợ cấp gạo, từ lâu là chủ đề cấm kị trong chính trị đảo quốc
cơ hội mới mở ra, đặc biệt trước khi Trung Quốc và nhiều nước châu Á khác cũng mở cửa
cộng đồng quốc tế ca ngợi bước ngoặt của đảo quốc và đã gửi đến lượng viện trợ vô tiền khoáng hậu
trước năm 1977 tăng trưởng chỉ 2.9% một năm đến năm 1983 đã là 6% trong đó riêng quần áo xuất khẩu năm 1977 chiếm 2% tỷ trọng xuất khẩu thì năm 1983 chiếm 16%
du lịch năm 1978 có 1.9 triệu khách nước ngoài đã tăng lên 4 triệu khách năm 1982 và giúp quỹ dự trữ ngoại hối tăng gấp 3
chính phủ thì không điều chỉnh phù hợp với những hiệu ứng tiêu cực ban đầu của chương trình tự do hoá - những hiệu ứng lạm phát đánh vào người nghèo trong cộng đồng, việc gỡ bỏ trợ cấp lương thực và gỡ bỏ bảo hộ mậu dịch cho một số hàng nông sản xuất khẩu
chính phủ đã không tiêu tiền nước ngoài viện trợ vào đúng mục đích, đem tiền đi nuôi báo cô những tập đoàn sở hữu nhà nước kinh doanh thua lỗ
rồi những dự án hạ tầng siêu to khổng lồ, ví dụ một thủ đô mới và một chương trình xây nhà ở, bất hợp lý
Nội chiến
tình hình vốn đã bấp bênh nhưng điều kiện sống xuống cấp đã châm lửa
năm 1977 chính phủ từ lâu đã cho thấy thiên hướng chuyên chế. Những chiến lược nặng tay chống những cuộc biểu tình của người Tamil đã gây dựng cái vòng luẩn quẩn bạo lực và trả đũa lan ra vượt tầm kiểm soát
phe quân sự của người Tamil đã hợp nhất thành một tổ chức tên là LTTE viết tắt cho "những con hổ giải phóng Tamil"
Tiếp tục cải cách
bỏ qua nội chiến, chính phủ tiếp tục mở cửa với mục tiêu xây dựng một nền công nghiệp xuất khẩu thậm dụng lao động - theo chân chiến lược kinh tế của các nước châu Á
một số tập đoàn nhà nước kinh doanh thua lỗ, ví dụ các xưởng dệt, đã được tư nhân hoá [cổ phần hoá?] hoặc đóng cửa
một số luật tự do thương mại được mở rộng ra ngoài các khu chế xuất
đặc biệt, cải cách tiếp diễn mặc dù một chính phủ trung tả mới - đảng liên minh nhân dân - lên nắm quyền sau khi đánh bại đảng bảo thủ UNP năm 1994
đảng liên minh nhân dân vận động tranh cử trên một nền tảng [lập trường] thiên về dân tuý, đe doạ khôi phục lại tình hình thập niên 1960 [trợ cấp lương thực, bảo hộ mậu dịch] nhưng sau khi trúng cử đã ôn hoà lại nguyên tắc đảng và tiếp tục những cải cách thị trường
sản xuất nổi lên, cuối cùng cũng đã kết thúc phụ thuộc lâu dài của đảo quốc vào nông nghiệp đồn điền
ngành dệt may của Sri Lanka đặc biệt có sức cạnh tranh toàn cầu
chiếm tỷ trọng lớn trong hàng xuất khẩu, ngành dệt may thu hút được những nhãn hiệu tên tuổi như Abercrombie và Fitch, Banana Republic và Victoria's Secret
các công ty quần áo Sri Lanka đã dùng được các công nghệ thiết kế kỹ thuật số tiên tiến và bắt đầu trở thành các công ty đa quốc gia riêng - mở chi nhánh ở Ấn Độ, Bangladesh...
cho nên mặc dù nội chiến, kinh tế tăng trưởng 5% mỗi năm, số người nghèo giảm từ 29% năm 1995 xuống còn 15% năm 2006
tuy nhiên, vì chiến tranh, đầu thập niên 1980 công ty Motorola và tập đoàn Harris đến Sri Lanka định xây dựng nhà máy lắp ráp, thấy bất ổn chính trị nên đã quay xe về Malaysia
ngày nay ngành lắp ráp điện tử sôi động ở thành phố Penang, Malaysia cho thấy thiệt thòi Sri Lanka chịu do nội chiến
Hậu nội chiến
năm 2007 chính quyền thủ tướng Mahinda Rajapaksa đánh bại lực lượng trọng yếu của LTTE, nhận được ủng hộ của nhiều quốc gia trong đó có Trung Quốc, đã chỉ huy một chiến dịch quân sự lớn đánh bại LTTE và mang lại hoà bình cho đảo quốc
đối mặt với, đầu tiên là nhiễu loạn giá năng lượng cao, sau đó là khủng hoảng tài chính 1997, chính phủ bắt đầu nhấn mạnh vai trò nhà nước trong "lèo lái nền kinh tế" để xử lý những hiệu ứng tiêu cực của toàn cầu hoá
năm 2012 chính phủ tái áp dụng thuế xuất khẩu lên chè và cao su nhằm một lần nữa khuyến khích công nghiệp chế biến nội địa - chính sách thay thế nhập khẩu
Bức tranh màu hường
chính sách phản ánh một đảo nghịch lại 30 năm tự do hoá thương mại và mở cửa
chính sách gây ngạc nhiên vì thủ tướng Rajapaksa là thành viên của đảng liên minh nhân dân
mặc dù thụt lùi lại tự do hoá, 5 năm sau khi nội chiến kết thúc, nền kinh tế Sri Lanka tăng trưởng tốt, GDP tăng 7% một năm, thị trường chứng khoán bùng nổ
thu nhập đầu người tăng từ 994 đôla năm 2004 lên thành 3200 đôla năm 2013
lạm phát giảm từ 22% năm 2008 xuống còn 3.17% năm 2014
tỷ lệ thất nghiệp giảm từ 8% năm 2004 xuống còn 4% năm 2013
tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 15% năm 2004 xuống còn 6% năm 2013
thoạt nhìn, con số cho thấy quốc gia có bước tiến dài và đang tận hưởng lợi ích của hoà bình
năm 2019 Sri Lanka đã trở thành một nước thu nhập thượng trung lưu
Lo ngại
dưới bức tranh màu hường ấy đã có những dấu hiệu tăng trưởng không lành mạnh
trước tiên, 70% tăng GDP thực từ năm 2004 đến năm 2013 không phải từ sản xuất thậm dụng lao động mà từ ngành xây dựng và hạ tầng của doanh nghiệp nhà nước chủ yếu vay tiền để thực hiện
tỷ lệ nợ trên GDP của Sri Lanka tăng đều kể từ năm 2012
năm 2019 thủ tướng mới Gotabaya Rajapaksa, em trai cựu thủ tướng Mahinda, đã ra chính sách cắt giảm thuế lớn
Sri Lanka nợ phần lớn thị trường trái phiếu quốc tế
chỉ có những lo ngại về [Trung Quốc?] thuê đất 99 năm
Nội địa úa tàn
trong khi đó những động lực kinh tế truyền thống của Sri Lanka dần bị bỏ qua
tỷ trọng sản xuất trong GDP đạt đỉnh 20% đầu thập niên 2000 nhưng kể từ đấy đã hạ xuống 15%
những ngành sản xuất tăng trưởng được nhờ tập trung vào phục vụ nhu cầu trong nước: lương thực, thức uống và thuốc lá - thay vì chú trọng xuất khẩu những ngành quần áo hay điện tử
so sánh với Việt Nam nhảy vào thúc đẩy sản xuất muộn hơn nhiều nhưng đã vượt Sri Lanka về thị phần sản xuất trong các nước đang phát triển
bất mãn trong nước gia tăng. Việc làm một lần nữa phải phụ thuộc quan hệ với chính quyền, nhiều người Sri Lanka chạy ra nước ngoài làm việc
Liên Hợp Quốc ước tính gần 2 triệu người Sri Lanka xuất khẩu lao động, mỗi năm 100 đến 200 nghìn người xuất ngoại
ngoại hối người đi xuất khẩu lao động gửi về đã trở thành cứu cánh kinh tế chiếm 6 đến 8% kinh tế quốc đảo và là nguồn thu nhập nước ngoài lớn nhì sau xuất khẩu
năm 2019 kiều hối gửi về 6.7 tỷ đôla đã tài trợ được 85% thiếu hụt dự trữ ngoại hối của quốc đảo
nền kinh tế Sri Lanka chuyển mình từ sản xuất sang hạ tầng đi vay - được kiều hối viện trợ - đã mất khả năng chống chịu biến động bên ngoài, ví dụ như bệnh dịch covid
Covid
năm 2020 dịch cúm cập bến Sri Lanka đã gây ảnh hưởng lớn đến những động lực kinh tế đảo quốc, đặc biệt những nguồn tài trợ cho quỹ dự trữ ngoại hối
xuất khẩu quần áo, chè và cao su đến những nước bị phong toả như Ấn Độ, châu Âu và Hoa Kỳ nhanh chóng sụt giảm
Kiều hối giảm mạnh vì phong toả những quốc gia Hàn Quốc và Qatar khiến người lao động mất việc và cắt giảm di chuyển quốc tế khiến người lao động không xuất ngoại được
cắt giảm di chuyển cũng cắt giảm du lịch. Sri Lanka có ngành du lịch bùng nổ sau nội chiến, tăng trưởng 2 chữ số nhờ khách Trung Quốc và là nguồn ngoại tệ lớn thứ 3 sau xuất khẩu và kiều hối
năm 2018 có 2.5 triệu khách du lịch Sri Lanka mang lại 5.6 tỷ đôla ngoại tệ
chính phủ ra chính sách thay thế nhập khẩu lên những mặt hàng phân bón, làm biện pháp cân bằng lại thâm hụt dự trữ ngoại hối - nhưng kết quả dẫn đến thiếu hụt trong nước, cắt điện, khẩu phần và lạm phát
đồng rupee Sri Lanka mất giá mạnh so với đôla Mỹ kể từ tháng 3 năm 2022 đặc biệt sau quyết định mở rộng in tiền
nếu chính phủ không dự trữ được ngoại tệ hoặc [có lẽ] tiền mã hoá [crypto] thì tiền tiết kiệm sẽ tiêu tan và đẩy người dân vào đói nghèo
Kết
kinh tế đã bên bờ vực thẳm từ lâu và dịch covid chỉ đẩy nhẹ một cái
người ta đã so sánh Sri Lanka với khủng hoảng tài chính hiện nay ở Lebanon
cũng như Lebanon thì phương án thoát khủng hoảng nên bắt đầu bằng lãnh đạo chính trị mạch lạc
chính phủ đang có chút bế tắc, mới thua cử 2/3 số phiếu quốc hội và cũng không thoả hiệp được với phe đối lập
chính phủ cần tái cơ cấu nợ và trở lại con đường cải cách kinh tế và cải thiện quan hệ với người dân - nỗ lực đến từ lãnh đạo
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét