Israel và chi nhánh Intel

Israel là cơ sở lớn nhất của Intel bên ngoài Hoa Kỳ và tập đoàn Mỹ cũng là công ty tư nhân tạo việc làm nhiều nhất quốc gia này.

Intel đang đầu tư hàng tỷ đôla vào bồi đắp công suất sản xuất và trình độ kỹ thuật ở Israel nơi đặt địa điểm một trong số ít xưởng fab tiên tiến của công ty bên ngoài Mỹ và đóng vai trò then chốt trong chiến lược tập đoàn.

Kinh tế Israel quá khứ
Nhà nước Israel thành lập năm 1948 giữa mây mù chiến tranh

Năm 1949 hiệp ước đình chiến được ký kết, nước này đã tiếp nhận gần 600 000 người nhập cư, căn bản nhân đôi dân số và bó hẹp nguồn lực

10 năm sau ấy, kinh tế Israel được miêu tả là tỷ giá hối đoái thấp, tem phiếu thực phẩm và kiểm soát giá cả, được lợi từ nguồn vốn nước ngoài chảy vào nhờ viện trợ Hoa Kỳ, Đức bồi thường và bán trái phiếu

Lúc này, chính phủ duy trì chính sách bảo hộ kinh tế, như nhiều nước đang phát triển, họ tập trung phát triển ngành công nghiệp dệt may nội để đủ khả năng thay thế hàng nhập khẩu, đồng thời trợ cấp xuất khẩu những hàng hoá như quả cam chanh và kim cương thành phẩm để thu ngoại hối. Kim cương thành phẩm tiếp tục đóng tỷ trọng lớn trong danh mục xuất khẩu của Israel.

Dần dần chính phủ tự do hoá nền kinh tế, dỡ bỏ bảo hộ thương mại và dần dần dừng quản lý đồng tiền.

Kinh tế Israel sau ấy
xung đột Arab – Israel dây mơ rễ má từ lâu nhưng đặc biệt leo thang từ thập niên 1960 đến nay, mặc dù căng thẳng đã dịu bớt từ thập niên 1990

Xung đột đã buộc chính phủ Israel dành một phần lớn của ngân sách nền kinh tế cho quốc phòng. Đỉnh điểm suốt chiến tranh Yom Kippur năm 1973 ngân sách quốc phòng Israel đã chiếm 30% tổng sản phẩm quốc nội GNP

Qua thập niên 1980 và 1990 chính phủ giảm can thiệp vào kinh tế, bắt đầu những chương trình phúc lợi truyền thống như chăm sóc y tế, hưu trí và trợ cấp thất nghiệp.

Thập niên 1990 chứng kiến nở rộ ngành công nghiệp công nghệ cao. Quan hệ thân cận của quốc gia với Hoa Kỳ cho phép người dân nhận diện và nhảy vào những cơ hội trên thị trường. Các công ty Israel đã được tiếp cận vốn tư bản Mỹ

Chưa hết, họ thành công áp dụng mô hình đầu tư mạo hiểm để tạo được một thung lũng Silicon nhỏ dành cho các công ty khởi nghiệp nhỏ. Nhiều công ty khởi nghiệp đã thành mục tiêu mua lại của những công ty Mỹ tìm kiếm bổ sung công nghệ đáng chú ý hoặc khởi động công tác tại Israel

Nhân lực
Motorola là công ty bán dẫn Mỹ lớn đầu tiên thành lập một trung tâm thiết kế ở Israel năm 1964 phát triển một số vi mạch nổi tiếng nhất của công ty như Motorola 68030 dùng trong máy tính Macintosh II và NeXt Cube

Motorola vẫn duy trì hiện diện ở Israel đến nay dù không lớn lắm

Những công ty khác có trung tâm nghiên cứu phát triển lớn ở Israel là IBM, Google, Nvidia, Facebook và Microsoft

Một trong những lý do lớn tại sao các công ty đầu tư vào Israel hẳn là vì số lớn nhân lực. Israel dân số 7 triệu người được giáo dục cao với thế mạnh ở các lĩnh vực khoa học đời sống, toán học, vật lý và khoa học máy tính.

Israel có số kỹ sư trên mỗi vạn nhân viên nhiều hơn Hoa Kỳ, Nhật Bản và Đài Loan – 135 trong khi Mỹ có 70 và Đài Loan chỉ 34 – số liệu thống kê của Israel

Bể nhân lực ấy hình thành từ 3 xu hướng nhân khẩu và kinh tế lớn:

Quốc phòng
Xu hướng đầu tiên là về quân sự. Xã hội Israel phần nào được định nghĩa bởi lằn ranh mơ hồ phân biệt khối dân thường và khối quân đội.

Quân đội Israel thường xuyên hỏi nhóm dân thường xin nguồn lực và kỹ năng mới

Tất cả thanh niên Israel phải bắt buộc phục vụ quân ngũ, trải nghiệm mà quân đội sẽ cố gắng tìm ra những tài năng kỹ thuật trẻ và dung dưỡng khả năng của họ.

Đến thập niên 1980, quân đội Israel vẫn tài trợ lĩnh vực điện tử

Ví dụ: phát triển chiến đấu cơ Lavi Fighter dựa theo mẫu F-16 của Mỹ

Tuy nhiên ngân sách quốc phòng đã giảm những năm gần đây, giải phóng số lượng lớn nhân lực trình độ vào thị trường lao động. Nhiều cải tiến thương mại, do đó, nguồn gốc từ quân đội

Nhập cư
Như Hoa Kỳ, Israel là một quốc gia của dân nhập cư. Người Do Thái có quyền đến sống ở Israel. Cư dân mới thường đến theo đợt.

Làn sóng người nhập cư Israel đầu tiên vào cuối thập niên 1940 khá lớn

Tuy nhiên làn sóng nhập cư lớn nhất và đáng giá nhất của Israel là sau khi Liên Xô sụp đổ thập niên 1990 hơn 1 triệu người đến Israel tăng dân số thêm 20%

Chưa kể 60% người nhập cư thập niên 1990 có trình độ đại học và Israel đã nhân đôi dân số kỹ sư và bác sĩ

68 000 kỹ sư bác sĩ nhập cư vào Israel từ năm 1990 đến 1993 trong khi năm 1989 Israel chỉ có 45 000 kỹ sư bác sĩ

Giáo dục
24% người Israel tốt nghiệp đại học và 12% nhân lực có bằng cao học.

Israel có 7 trường đại học lớn, đều là những học viện nghiên cứu đẳng cấp thế giới, bộ phận khoa học máy tính ở học viện công nghệ Technion là một trong số lớn nhất thế giới

Phát hiện mới là chưa đủ, cũng cần thương mại hoá thành công nữa.

Mỗi trường đại học Israel có một văn phòng chuyển giao công nghệ làm công việc đăng ký bản quyền và thương mại hoá nghiên cứu của trường, giống văn phòng tương tự của Stanford và MIT

Những trường đại học này không những đóng vai trò lớn cổ vũ nền kinh tế công nghệ cao của Israel mà còn trực tiếp can thiệp vào thành lập Intel Israel

Thành lập Intel Israel
Năm 1974 Dov Frohman một nghiên cứu sinh cấp cao ở Intel quyết định trở về Israel để chấp thuận làm giảng viên cho trường đại học Hebrew ở Jerusalem

Dov rời Israel từ thập niên 1960 để làm nghiên cứu tiến sĩ kỹ sư điện, nhưng từ lâu vẫn muốn trở về

Frohman là nhân viên Intel từ thuở đầu và là người phát minh ra EPROM bộ nhớ chỉ đọc xoá được lập trình được.

Intel sản xuất bộ nhớ RAM trước khi trở thành tập đoàn vi xử lý lớn và EPROM là sản phẩm lãi nhất của công ty cho đến thập niên 1980
cho nên Intel không muốn mất Dov Frohman và đã quyết định chi 300 000 đôla năm 1974 mở trung tâm thiết kế và phát triển nước ngoài đầu tiên tại Haifa
Intel Israel chọn địa điểm Haifa chủ yếu vì học viện công nghệ Technion ở đó, nhưng Haifa quá xa những trung tâm thành thị lớn là Tel Aviv và Jerusalem khiến việc tuyển dụng hơi khó, cho nên sau đó đã mở rộng khắp quốc gia

Tăng trưởng ở Israel
Frohman phục vụ làm tổng giám đốc Intel Israel đầu tiên có 5 kỹ sư và bắt đầu những dự án tương đối nhỏ không đáng kể.

Trung tâm thiết kế bên ngoài Mỹ này hoá ra trở nên rất thành công, nhanh chóng được giao việc thiết kế những vi mạch rất phức tạp, ví dụ được giao việc thực thi thiết kế cho vi mạch Intel 8087 năm 1980 nổi tiếng cho khả năng cộng tác xử lý [co-process] toán

Intel Israel tiếp tục hoạt động giữa loạt tấn công tên lửa đạn đạo Scud trong chiến tranh Vùng Vịnh đầu tiên năm 1990 đâu đó 80 đến 85% nhân viên vẫn đi làm mặc cho rủi ro bị tên lửa nã

Đúng là rủi ro bị bắn tên lửa không cao lắm, nhưng cũng đủ gửi đi thông điệp cho lãnh đạo Intel ở Mỹ cho thấy bộ phận làm ra kết quả mặc cho những rủi ro địa chính trị

Intel Israel thành công đã khuyến khích những công ty đa quốc gia công nghệ cao khác bắt chước hình mẫu.
Sớm sau ấy, những giám đốc nghiên cứu phát triển cấp cao khác ở National Semiconductors và Applied Materials đến Israel thành lập trung tâm R&D

Bắt đầu sản xuất
Năm 1984 Intel Israel mở rộng hoạt động sang sản xuất

Năm 1978 Gordon Moore giám đốc điều hành Intel thăm các cơ sở ở Israel và ấn tượng mạnh.

Frohman thăm Santa Clara và thúc giục Andy Grove giám đốc COO lúc ấy cân nhắc việc mở xưởng fab bán dẫn ở Israel thời điểm các cơ sở Mỹ đang thiếu hụt sản lượng

Andy Grove cân nhắc 2 đề nghị 1 ở Israel 1 ở Ireland và ông chọn cái đầu Fab 8 đặt ở Jerusalem là xưởng Intel đầu tiên bên ngoài Hoa Kỳ bắt đầu sản xuất năm 1985

Thập niên 1990 nhà máy Jerusalem sản xuất 75% doanh số sản phẩm vi xử lý Intel 386 siêu thành công nhưng xưởng quá nhỏ không mở rộng được quy mô và sau rốt phải chuyển đổi thành một nhà máy chuẩn bị vi mạch

Lúc ấy Intel đã mở rộng cơ sở sản xuất xuống thành phố miền nam Kiryat Gat

Fab 28a mở năm 1996

Fab 28 sản xuất vi mạch dùng tiến trình 45nm mở năm 2008 tốn 3.5 tỷ đôla giá lắp đặt sau khi Intel thoả thuận được 525 triệu vốn góp ưu đãi từ chính phủ

Intel mới tuyên bố mở rộng 10 tỷ đôla các cơ sở mới ở Kiryat Gat có hậu thuẫn từ chính phủ

Fab 28 mục tiêu để sản xuất vi mạch sử dụng các tiến trình 22nm và 10nm và giúp Israel là một trong số ít quốc gia trên thế giới đặt địa điểm tiến trình sản xuất bán dẫn thời thượng, cùng xưởng fab Intel ở Ireland và Hoa Kỳ, của Samsung ở Hàn Quốc và của TSMC ở Đài Loan

Mobileye
Tháng 3 năm 2017 Intel tuyên bố sẽ trả 15 tỷ đôla mua Mobileye công ty Israel cung cấp công nghệ cho xe tự hành

Thương vụ được coi là Intel đánh cược vào lợi ích tương lai khủng của xe tự hành

Mobileye chưa nhiều doanh thu nhưng đã ký được một số quan hệ đối tác với công ty lớn như Nissan, Volkswagen và BMW

Mobileye những năm gần đây đang cố biến công nghệ của họ thành một nền tảng có thể tiếp cận bởi nhiều bộ tích hợp hệ thống.

Intel mới trả 900 triệu đôla mua lại Moovit dịch vụ quá cảnh web và bổ sung vào trong nó một dịch vụ taxi tự hành thử nghiệm do Mobileye cung cấp

Tháng 4 năm 2021 Intel tuyên bố một thương vụ mà Mobileye cung cấp tài xế tự động cho xe giao hàng tự hành.

Sát nhập như Intel với Mobileye đã dẫn lối thầm lặng cho mở rộng hiện diện của tập đoàn đa quốc gia ở Israel

Số ít quốc gia cởi mở muốn để những công ty tốt nhất của mình bị người nước ngoài mua lại.

Intel Israel ngày nay
Hôm nay, chi nhánh tuyển dụng 10 200 nhân viên

Năm 2020 chi nhánh làm ra 8 tỷ đôla cho công ty

Hơn 40 năm hiện diện, Intel đã đầu tư 14 tỷ đôla vào Israel và nhận được hơn 40 tỷ đôla xuất khẩu

Intel và những tập đoàn khủng khác có mặt ở Israel đã tạo hiệu ứng lan toả

Đầu tiên, nhờ mua lại các công ty địa phương, Intel thông báo rằng họ đã thuê mua bên ngoài hàng thô từ 200 công ty Israel – 3 phần tư số công ty ấy là vừa và nhỏ

Thứ hai, Intel đào tạo nhân viên trình độ và quản lý, những người đã chuyển việc và đem kỹ năng cho kinh tế địa phương, tham gia hoặc khởi nghiệp công ty bán dẫn riêng

Tuy nhiên, xuất hiện một xưởng hay một trung tâm thiết kế ở một thành phố nào đó thì không phải bước ngoặt cho phần lớn cư dân

ví dụ: Kiryat Gat có dân số lao động 50 000 với nhiều người thất nghiệp là công nhân dệt may bị sa thải từ thập niên 1990

Giữa thập niên 2000 khi Intel chi 4 tỷ đôla xây xưởng Fab 28 người ta có lẽ kỳ vọng những hiệu ứng nhỏ giọt chảy tiền xuống dân cư quanh vùng

Nhưng phần lớn tỷ đôla ấy là chi phí vốn để mua máy móc chế biến vật liệu. Đặc điểm của sản xuất bán dẫn hiện đại là phần lớn các công đoạn được tự động hoá. Phần lớn các kỹ thuật viên là mời về. Còn dân địa phương, chào đón một xưởng fab bán dẫn thì tạo được những hiệu ứng kinh tế nhỏ giọt chỉ giống như chào đón một con tàu vũ trụ người ngoài hành tinh.

Chính phủ ưu đãi hàng triệu đôla tiền xây những xưởng fab vì nhiều lý do, nhiều nguyên nhân khá hợp lý. Nhưng tái sinh nền kinh tế địa phương thì có lẽ không nên là một trong những lý do ấy.

Kiryat Gat vẫn có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất Israel

Tower Semiconductor
Intel không phải là nhà sản xuất bán dẫn duy nhất Israel

Tower Semiconductor là một nhà sản xuất bán dẫn chuyên biệt lớn, thành lập đầu thập niên 1990 sau khi mua của National Semiconductor một xưởng chế tạo đĩa bán dẫn 150 milimet và lên sàn chứng khoán New York năm 1994 và đã có thêm các cơ sở ở Nhật Bản và Hoa Kỳ

Năm 2020 Tower Semiconductor đạt hơn 1 tỷ đôla doanh thu, xưởng fab không thời thượng nhưng chuyên môn trong những thị trường ngách như bộ thu phát quang học và vi mạch tần số vô tuyến di động đã duy trì hoạt động
Giống Skywater Technologies ở Mỹ

Dù các công ty bán dẫn không xưởng có những lợi thế, cũng không nên bỏ qua khâu sản xuất, dần dần đã thu hẹp kể cả ở Israel

Micron mới bán cơ sở làm vi mạch nhớ cho Intel năm 2013

Chính phủ Israel nhận ra tầm quan trọng duy trì những cơ sở sản xuất bán dẫn trong nước, cho nên đã khá năng nổ can thiệp, trợ cấp cho Tower và ưu đãi thuế và làm khách hàng

Kết
Cần cân bằng khi mời mọc những tập đoàn đa quốc lớn vào các nước đang phát triển, có thể học và đạt nhiều lợi ích [từ tập đoàn] nhưng rủi ro [tập đoàn] lợi dụng cơ hội chính phủ thò ra và không trao lại gì.

Ví dụ Malaysia chào đón một trong những cơ sở đầu tiên của Intel bên ngoài Hoa Kỳ nhưng ngành bán dẫn Malaysia sớm măc kẹt ở giữa, bị cạnh tranh giá rẻ nhưng không đủ kỹ năng để leo lên bậc thang giá trị

Intel Israel dường như hoạt động tốt, quan hệ đối tác đã thu lợi ích lớn cho cả hai bên

Khác biệt bản lề giữa Malaysia và Israel có lẽ là những hoạt động đem đi thuê ngoài. Malaysia thì Intel chỉ cần lao động tay chân còn Israel thì Intel tìm kiếm nhân viên là những chuyên gia