Trung Quốc và tập đoàn thuốc lá nhà nước China Tobacco

theo Statista, từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2020, China Tobacco đã thu về 20 tỷ đôla Mỹ lợi nhuận

thói quen hút thuốc lá đã khá khắc sâu - còn nhớ cha của một người bạn đã nói với tác giả, điếu thuốc trong tay, rằng: gen của người Trung Quốc vượt trội hơn và do đó hút thuốc là được

53% nam trưởng thành ở Trung Quốc hút thuốc: một nửa số đó bắt đầu hút thuốc trước 20 tuổi - ước tính 300 triệu người hút thuốc Trung Quốc và 700 triệu người bị ảnh hưởng bởi khói thuốc thụ động, con số này lớn hơn dân số Indonesia và Hoa Kỳ gộp lại

phần lớn thị trường khổng lồ này được cung cấp bởi một tập đoàn duy nhất: China Tobacco - công ty sản xuất khoảng 2.3 nghìn tỷ que mỗi năm, gấp 4 lần số lượng thuốc lá của quốc gia tiêu thụ thuốc lá lớn thứ hai, Hoa Kỳ, và gần bằng 7 quốc gia tiếp theo từ hạng 3 trở xuống cộng lại

China Tobacco là một trong bốn tập đoàn có lợi nhuận cao nhất đại lục và đóng góp một tỷ lệ đáng kể doanh thu thuế cho cả chính quyền trung ương và địa phương

vẫn biết hút thuốc lá có hại như thế nào đối với sức khỏe con người, nhất là ở quốc gia đông dân nhất thế giới: Tuy nhiên, việc thúc đẩy các biện pháp chống thuốc lá ở Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến lợi nhuận thu thuế của chính phủ và độc quyền thuốc lá của tập đoàn China Tobacco thuộc sở hữu nhà nước

nếu bạn nghĩ rằng thật khó để chiến đấu chống lại các công ty thuốc lá tư nhân như Phillip Morris và British American Tobacco, hãy tưởng tượng cuộc chiến sẽ khó khăn như thế nào khi công ty thuốc lá thuộc sở hữu của chính nhà nước

Lịch sử
thế kỷ 16 các thương nhân lần đầu tiên đưa thuốc lá vào Trung Quốc thập niên 1890 hút thuốc bắt đầu phổ biến ra xã hội nửa đầu thế kỷ 20 tập đoàn British American Tobacco [BAT] chiếm 80% thị phần ngành thuốc lá: chủ tịch đầu tiên James B. Duke của BAT nổi tiếng là đã cầm lấy một quả địa cầu và chỉ vào Trung Quốc, nói ấy là thị trường chính của ông

tính đến năm 1937 thì BAT trụ sở tại Mỹ đã bán được 55 tỷ que thuốc lá mỗi năm ở Trung Quốc, vượt hơn tất cả các quốc gia nước ngoài khác cộng lại

không may cho BAT, năm 1941 quân Nhật Bản xâm lược đã tịch thu tất cả tài sản ở Trung Quốc của công ty thuốc lá BAT, và năm 1953 Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mới thành lập đã đẩy BAT ra khỏi thị trường đại lục, nội địa hóa toàn bộ ngành công nghiệp thuốc lá đại lục: sản xuất và công nghiệp đã được phi tập trung, thị trường cả nước được chia ra cấp tỉnh (chính quyền tỉnh) bởi các văn phòng độc quyền thuộc các bộ phận khác - Các nhà máy nhỏ xuất hiện khắp đại lục, sản xuất và chào bán các nhãn hiệu thuốc lá riêng

ngay cả trong thời kỳ Đại nhảy vọt và nạn đói sau đó, thị trường thuốc lá Trung Quốc vẫn tiếp tục tăng trưởng nhanh chóng: chỉ giảm tốc độ tăng trưởng từ 11% hằng năm xuống còn 5% - cuối thập niên 1970 Đặng Tiểu Bình tuyên bố cải cách kinh tế, Tập đoàn Thuốc lá Quốc gia Trung Quốc [CNTC China national tobacco corp] được thành lập để thâu tóm quyền kiểm soát đối với nhiều công ty thuốc lá cấp tỉnh đang hoạt động khắp đại lục

tất cả doanh thu và lợi nhuận sẽ chảy về CNTC để được phân phối lại giữa chính quyền trung ương (Đảng) và chính quyền các công ty con cấp tỉnh: năm 1983 chính phủ trung ương Trung Quốc đã thành lập Cơ quan Quản lý Độc quyền Thuốc lá Nhà nước [STMA state tobacco monopoly admin] danh nghĩa là để điều chỉnh CNTC - chính quyền các tỉnh cũng làm tương tự, thành lập các SMTA riêng để 'điều chỉnh' các nhà máy sản xuất thuốc lá ở từng tỉnh

Thực tế
với người nước ngoài, China Tobacco là tập đoàn độc quyền, giống như Altria hay British American Tobacco với một cơ quan chuyên trách quản lý - nhưng vẻ ngoài này lại ẩn giấu một mớ hỗn độn những quyền lực phi tập trung: China Tobacco và "cơ quan quản lý" của tập đoàn, về cơ bản, có chức năng giống nhau và tất cả các công ty con cấp tỉnh cũng vậy

chính quyền các tỉnh hoạt động nhờ doanh thu từ thuế 20% đối với việc sản xuất và bán thuốc lá của những công ty con độc quyền thuốc lá cấp tỉnh: chưa kể, China Tobacco tuyển dụng nửa triệu công nhân khắp đại lục - Sản xuất lá thuốc lá được coi là "trụ cột của nền kinh tế" ở nông thôn nghèo

cho nên chính quyền các tỉnh đã thông qua các chính sách bảo hộ để bảo vệ các chi nhánh của China Tobacco tại tỉnh của mình: và sau rốt thì các cơ quan trung ương cũng đã hợp nhất các công ty con này lại thành những thương hiệu quốc gia uy tín

ở Trung Quốc thì China Tobacco là khách hàng hợp pháp duy nhất được phép mua lá thuốc lá: tính cả thế giới thì China Tobacco sản xuất một phần ba sản lượng thuốc lá toàn cầu - năm 2011, độc quyền đã mang lại lợi nhuận 95 tỷ đôla cho Chính phủ Trung ương, chiếm 7.5% tổng doanh thu của chính phủ trung ương - dự báo thị trường sẽ tiếp tục tăng trưởng 10% hằng năm

nhờ thế, China Tobacco là công ty có lợi nhuận cao thứ tư đại lục - chỉ xếp sau hai trong số các ngân hàng lớn nhất và một trong các nhị quyền dầu khí ở Trung Quốc

ở Trung Quốc, một giám đốc điều hành công ty thuốc lá nước ngoài đã trầm ngâm: "Suy nghĩ về số liệu thống kê hút thuốc của Trung Quốc giống như cố gắng suy nghĩ về giới hạn của vũ trụ"

Hệ quả sức khỏe
mỗi năm, hút thuốc giết 1.2 triệu người Trung Quốc chết vì các bệnh liên quan đến hút thuốc: cao gấp 90 lần so với HIV / AIDS - con số dự kiến sẽ tăng lên 2 triệu năm 2020 - bình quân ngày nay, người hút thuốc Trung Quốc có tuổi thọ ngắn hơn 15 năm so với những người không hút thuốc, một phần ba tổng số đàn ông Trung Quốc hiện từ 29 tuổi trở xuống sẽ chết sớm vì các bệnh liên quan đến hút thuốc

thập niên 1980 độ tuổi trung bình bắt đầu hút thuốc là 22 thì ngày nay đã giảm còn 19.7

Trung Quốc có luật chống hút thuốc: nhưng chỉ mạnh mẽ trên giấy tờ còn thực tế thì được thực thi lấy lệ

tuy nhiên, một số trí thức cộng đồng và các quan chức y tế đã tiên phong trong việc thúc đẩy thực thi nhiều hơn luật chống hút thuốc: Đây là những luật đã có trong văn bản quy định - chính phủ và lực lượng cảnh sát chỉ cần thực thi

các công ty thuốc lá nước ngoài cũng đã chen chân: British American Tobacco [BAT] chưa bao giờ ngừng nhòm ngó thị trường Trung Quốc sau thập niên 1950 bị đẩy ra rìa - thập niên 1970 Trung Quốc cải cách kinh tế và BAT đã nghiên cứu cách hợp tác với CNTC để chia sẻ chéo các thương hiệu thuốc lá

quan hệ không được lâu: BAT nhanh chóng nhận ra rằng CNTC chỉ muốn có được công nghệ và kỹ năng quản trị doanh nghiệp nước ngoài, còn những thứ khác thì CNTC không mặn mà - cho nên BAT rút lui, nhưng hãng vẫn kịp sử dụng kỹ năng phá hoại các nỗ lực chống hút thuốc ở nước ngoài để gây hoài nghi về tác động của hít khói thuốc thụ động, nhờ thế đã giảm bớt các quy định tuyên truyền chống hút thuốc, dưới chiêu bài "tự do tiếp thị"

nhưng cũng không thể đổ lỗi cho công ty nước ngoài BAT về tình trạng hút thuốc ở Trung Quốc: phần lớn lợi nhuận bán thuốc lá đã vào tay chính quyền địa phương và trung ương, chứ không phải cho các nam tước thuốc lá xấu xa ở nước ngoài - người ta vẫn nói là "vật chất quyết định ý thức"

theo quan điểm rõ ràng của giới lãnh đạo Trung Quốc, China Tobacco giải quyết vấn đề việc làm, kể cả khi những công việc đó gián tiếp dẫn đến người chết: Tại một cuộc họp lập pháp năm 2007, phó giám đốc Zhang Baozhen của STMA [state tobacco monopoly admin] nói: "Chúng tôi rất coi trọng quan điểm rằng hút thuốc có hại cho sức khỏe, nhưng không có thuốc lá sẽ làm suy yếu sự ổn định của đất nước."

(hiện tại, Bộ Chính trị gồm 25 thành viên điều hành đại lục - chỉ có năm người hút thuốc lá và không ai trong số đó được vào ban thường vụ)

hiển nhiên, quan điểm của Zhang Baozhen đã coi nhẹ những vấn đề liên quan đến việc chăm sóc y tế cho những người mắc các bệnh liên quan đến hút thuốc: Chi phí chăm sóc sức khỏe cho những bệnh này đã bị trì hoãn - bị đẩy lại cho thế hệ sau này, mọi người và xã hội sẽ chi trả sau - trong khi người dân Trung Quốc đã hết lần này đến lần khác chứng minh được tầm quan trọng của các vấn đề môi trường và sức khỏe cộng đồng

Kết
càng nhiều người nhìn thấy người thân của họ chết vì các bệnh liên quan đến hút thuốc trong khi không đủ khả năng điều trị, người ta sẽ càng tức giận với chính phủ vì đã ngồi im không làm gì để khắc phục: Và đó là điều mà giới lãnh đạo đảng cộng sản Trung Quốc sẽ quan tâm

với tác giả, ông bà tác giả đã chết vì hút thuốc trước khi tác giả được sinh ra: Hút thuốc giết người - Không bao giờ là quá muộn để bắt đầu bỏ thuốc lá