Trung Quốc với quỹ bán dẫn và nhược điểm

tin tức gần đây, rằng cựu giám đốc Zhao Weiguo của tập đoàn Thanh Hoa đang chìm trong nợ nần, mới bị thanh-tra-tham-nhũng viên Trung Quốc của uỷ ban kiểm tra kỷ luật trung ương Đảng, bắt giữ

một số thành viên khác của ngành chip Trung Quốc cũng đã bị bắt hoặc đang bị điều tra, ví dụ Ding Wenwu là tổng giám đốc Quỹ đầu tư ngành công nghiệp mạch tích hợp quốc gia Trung Quốc [Quỹ Lớn] đang bị điều tra

một người nữa, Lu Jun là cựu trưởng phòng đầu tư của quỹ Sino IC Capital - quỹ này chịu trách nhiệm quản lý tài sản của Quỹ Lớn

tháng 11 tới, một cựu phó chủ tịch nữa cũng sẽ bị điều tra bởi uỷ ban kiểm tra kỷ luật trung ương Đảng

rồi đến Xiao Yaqing giữ chức bộ trưởng công nghiệp và công nghệ thông tin từ tháng 8 năm 2020 đến tháng 7 năm 2022 - chức vụ bộ trưởng nằm trong nội các chính phủ, chịu trách nhiệm cho bán dẫn, viễn thông và vật liệu khác

Xiao cũng phục vụ trong uỷ ban kiểm tra kỷ luật trung ương Đảng hồi năm 2012 khi Tập Cận Bình lần đầu tiên khởi động chiến dịch chống tham nhũng mở rộng

Quỹ Lớn nhận được nhiều chú ý khi thành lập năm 2014 cho nên những cáo buộc tham nhũng hiện nay cũng đang nhận được chú ý

Lịch sử
ngay từ cuối thập niên 1950 chính phủ Trung Quốc đã đặt ngành sản xuất bán dẫn nội địa làm ưu tiên công nghiệp

năm 1960 chính phủ thành lập nhà máy Wuxi số 742 làm thao trường nhà nước tài trợ cho kỹ sư Trung Quốc, cơ sở sớm trở thành một trong những trung tâm tốt nhất đại lục

theo vài khía cạnh, phát triển ngành bán dẫn của đại lục đã gặt được tiến bộ lớn

năm 1965 có ý kiến cho rằng năng lực nghiên cứu phát triển bán dẫn Trung Quốc đã ngang với Nhật Bản và vượt mặt cả Đài Loan và Hàn Quốc

tuy nhiên, nỗ lực sản xuất bán dẫn ở đại lục vấp phải khiếm khuyết và những trở ngại tương tự như Liên Xô - thành tựu trong nghiên cứu phát triển và nghiên cứu cơ bản, nhưng việc phân tán những phát hiện ấy ra khắp ngành thì gặp khó

nhà máy Wuxi số 742 thích nghi như nhiều nhà máy khác, sản xuất được hàng triệu mạch tích hợp khá tinh vi cho tivi và thiết bị điện tử thập niên 1970

nhưng những nhà máy đại lục khác thì vật lộn nếu phải sản xuất bất cứ gì phức tạp hơn chỉ một cái điốp

cách mạng văn hoá năm 1965 đã vĩnh viễn phá huỷ tiến bộ Trung Quốc trong ngành bán dẫn - thực tiễn đã đẩy lùi đại lục về nhiều năm

từ ấy, khoảng cách bị duy trì mặc cho những nỗ lực chính phủ

Chuỗi cung khép kín
mục tiêu tổng quan của Quỹ Lớn khi thành lập năm 2014 là giúp nâng năng lực tự lực của Trung Quốc trong ngành mạch tích hợp lên thêm 40% vào năm 2020 và 70% đến năm 2025

mục tiêu hướng đến trong chính sách công nghiệp "Sản xuất tại Trung Quốc năm 2025" do thủ tướng Lý Khắc Cường tuyên bố tháng 5 năm 2015 trong đó bán dẫn là một trong 10 ngành chiến lược

ngành khác bao gồm: đường sắt tiên tiến, tàu biển, rôbôt...

chính sách khá tham vọng, căn bản kêu gọi một hệ sinh thái sản xuất bán dẫn độc lập, "nằm trong kiểm soát" từ thiết kế IC đến đóng gói đế chíp

không dễ, như Apple cần TSMC ở Đài Loan mà TSMC cần ASML ở Hà Lan nhưng ASML cần Zeiss ở Đức và Cymer ở Mỹ

mỗi mảng lại phụ thuộc sản lượng từ nơi khác để hoàn thiện công việc của mình trong chuỗi

có lẽ công ty trong ngành bán dẫn còn không thể kiểm soát được chính mình

Quỹ Lớn
dù sao, Quỹ Lớn đã nhận được 50 tỷ đôla sau 2 lượt gây quỹ

đợt đầu tiên là 17.8 tỷ đôla Mỹ tháng 9 năm 2014 từ nhiều tổ chức công và nửa tư nhân

chính phủ là cổ đông lớn thông qua bộ tài chính, viện/phòng vốn tư bản trực thuộc ngân hàng phát triển Trung Quốc, công ty viễn thông quốc doanh China Mobile và nhiều tổ chức phát triển trực thuộc chính quyền cấp tỉnh thành - ví dụ tổ chức đô thị điện tử Bắc Kinh thuộc sở hữu chính quyền tỉnh Bắc Kinh

một điểm hơi lạ là tập đoàn độc quyền thuốc lá của đại lục, công ty Thuốc lá Trung Quốc, xuất hiện trong danh sách, góp vốn 1 tỷ đôla - có lẽ thừa tiền nên ném vào góp vui

năm 2019 Quỹ Lớn kết thúc lượt gây quỹ thứ 2 thu được 30 tỷ đôla

Đầu tư theo định hướng chính phủ
có thể coi Quỹ Lớn là một quỹ đầu tư theo chỉ đạo nhà nước - một công cụ tài chính, dựa theo thị trường để khuyến khích phát triển kinh tế

nếu làm đúng, quỹ này được coi là mang lại nhiều lợi ích - quỹ công được coi là "kiên nhẫn" hơn quỹ tư, không chịu áp lực phải tạo ra lợi nhuận ngay nên được đầu tư hướng đến mục tiêu dài hạn

đồng thời, tiền tư cũng nhảy vào đã đóng góp thêm hiệu ứng [kinh tế thị trường] - nghĩa là có thể sử dụng động lực thị trường [xã hội hoá] để thúc đẩy mục tiêu phát triển của chính phủ

Quỹ Lớn được một công ty tư quản lý, ý muốn để làm việc nhanh lẹ hơn và hoạt động linh hoạt hơn, nằm ngoài khuôn khổ quan liêu nhà nước

và việc nhà nước làm một "cổ đông" trong việc kinh doanh, thay vì sở hữu hoàn toàn, sẽ tạo một bức tường ngăn [tách biệt Quỹ Lớn với chính phủ] và áp dụng được biện pháp thanh tra xử phạt

chính phủ đại lục đã làm thế từ cuối thập niên 1990 nhưng chỉ sau năm 2008 mô hình ấy mới áp dụng rộng rãi

chính phủ Trung Quốc có vẻ ưa thích những quỹ này 'sử dụng những động lực thị trường để hướng đến thành tựu những mục tiêu xã hội hoặc kinh tế'

ví dụ: thúc đẩy những công ty sở hữu nhà nước lên sàn chứng khoán Trung Quốc để tăng vốn và tập trung vào thị trường hơn

những chính phủ ở quốc gia khác cũng có quỹ tương tự, ví dụ một số phòng phát triển của những quỹ thịnh vượng quốc gia như quỹ đầu tư Mubadala ở Abu Dhabi, quỹ đầu tư mạo hiểm Yozma Group của Israel và quỹ đồng đầu tư Luân Đôn

Mua lại
một trong những mục tiêu của Quỹ Lớn khi thành lập là mua lại những kỹ thuật bán dẫn hữu ích từ hải ngoại mang về nước - bằng những khoản đầu tư vào những công ty ngoại để mở cửa cho chuyển giao công nghệ vào Trung Quốc

nhà nước ủng hộ: tài chính, phát triển, thủ tục hành chính... sẽ giúp xây dựng lên một nhóm những "cú đấm thép" có khả năng để, sau rốt, thâm nhập thị trường xuất khẩu thế giới

như cách Trung Quốc nổi lên trên thị trường pin điện mặt trời

mặc dù có những khác biệt kỹ thuật tinh vi giữa nhiều loại pin mặt trời, phần lớn tấm pin mặt trời có thể hoán đổi lẫn nhau, phần lớn công đoạn sản xuất được tự động hoá

người mua thường là chính phủ hoặc trực thuộc chính phủ, và thiết bị tương đối dễ để nước ngoài mua lại
cho nên các công ty Trung Quốc thâm nhập thị trường bằng cách mua thiết bị sản xuất tấm pin mặt trời mới nhất, thành thạo vận hành sản xuất và xuất khẩu pin

tháng 3 năm 2021 tờ Qiushi là nhật báo lý thuyết hàng đầu của đảng cộng sản Trung Quốc, dẫn lời chủ tịch Tập Cận Bình nói năm 2018 rằng: "Công nghệ lõi không phải thứ có thể yêu cầu, mua hoặc mời gọi. Chỉ có cách mua lại [doanh nghiệp] ta mới căn bản là đảm bảo được kinh tế, quốc phòng và an ninh quốc gia"

ấy căn bản là giai đoạn 1 của Quỹ Lớn: mua lại công nghệ, mang về nước, cải thiện và khởi nghiệp từ nó

tập đoàn Thanh Hoa
hoạt động của Zhao Weiguo và công ty Thanh Hoa Unigroup thập niên 2010 có lẽ là biểu tượng truyền thông của thương vụ đầu tư mua lại công nghệ nước ngoài này

tập đoàn Thanh Hoa là một công ty quỹ holding sở hữu bởi cổ đông lớn là trường đại học Thanh Hoa và cổ đông thiểu số là công ty của Zhao Weiguo

cả 2 cổ đông đều đầu tư và nhận được tiền từ Quỹ Lớn
năm 2013 tập đoàn Thanh Hoa mua lại Spreadtrum công ty thiết kế bán dẫn lớn nhất đại lục

sau đó, tập đoàn Thanh Hoa mua RDA Microelectronics và sát nhập với Spreadtrum tạo thành Unisoc

đồng thời, tập đoàn Thanh Hoa mua lại xưởng fab trụ sở Vũ Hán được xây dựng khi nhà máy bộ nhớ SMIC phá sản
với hàng tỷ đôla vốn rót từ Quỹ Lớn và chính quyền tỉnh Hồ Bắc, tập đoàn Thanh Hoa biến xưởng ở Vũ Hán thành công ty sản xuất bộ nhớ Trường Giang

bộ nhớ Trường Giang thì đúng là tập đoàn bán dẫn quốc gia Trung Quốc, làm đối tác công nghệ với một công ty Mỹ là Spansion - liên doanh bộ nhớ giữa AMD và Fujitsu - giúp tập đoàn tăng quy mô công suất sản xuất bộ nhớ

nhưng tập đoàn vay quá nhiều. Quy định mới đã tổn thương quan hệ tài chính với trường đại học Thanh Hoa cùng lúc đại dịch covid đã khiến tập đoàn phá sản

Zhao Weiguo lên tiếng với truyền thông, bất bình về tiến trình phá sản mập mờ - có lẽ đã dẫn đến Zhao bị bắt giữ

Khác biệt
mục tiêu 40% tự lực bán dẫn năm 2020 hẳn là dựa vào thực thi thành công chiến lược này

lý do có thể vì một số khác biệt lớn giữa bán dẫn và những ngành sản xuất như tấm pin mặt trời hay dệt may

khác biệt 1: chiến lược quá phổ biến

ngày nay, các công ty biết rằng họ cần dè chừng những hiệp ước chuyển giao công nghệ

ví dụ: các công ty xe ôtô nhìn chung đã thành thạo việc quản lý chuyển giao công nghệ, nhiều quốc gia yêu cầu ôtô của một công ty ngoại phải được sản xuất "ở nước sở tại" làm điều kiện thâm nhập thị trường

công ty xe đồng ý nhưng thực hiện xuất khẩu "bộ linh kiện trọn gói" cho đối tác ở quốc gia nhập khẩu chỉ việc lắp ráp thành xe ôtô hoàn chỉnh đem bán - việc kỹ sư / kỹ thuật và bí quyết thương mại thì công ty xe vẫn nắm

cụ thể, trong ngành bán dẫn, dự án 908 và 909 của Trung Quốc cuối thập niên 1990 thất bại không chuyển giao được công nghệ nào đáng kể

ví dụ liên doanh nổi tiếng năm 1998 giữa công ty Huahong của Trung Quốc và NEC Nhật Bản đã không đạt được toàn bộ kế hoạch - NEC xoay xở giữ được những bí quyết sản xuất của công nghệ bán dẫn trưởng thành [đã sản xuất ổn định] - liên doanh sản xuất được tấm wafer nhưng không bao giờ lên tầm quốc tế, trở thành xưởng fab chuyên doanh như TSMC và sát nhập với công ty bán dẫn Grace để thành xưởng fab lớn nhì Trung Quốc sau SMIC

khác biệt 2: bán dẫn mang tính chiến lược quốc gia
bán dẫn từ lâu đã là ngành cạnh tranh, chiến lược quốc gia và được bảo hộ
Mỹ dõi theo những thương vụ chuyển giao công nghệ đến Liên Xô, Nhật Bản, Đài Loan và Hàn Quốc trong quá khứ và biết rằng những chính phủ khác cũng sẽ thử chiến lược này
do đó Quỹ Lớn dường như đã chịu thiệt, chưa kể quy mô và mối quan hệ với chương trình "Làm tại Trung Quốc năm 2025" đã làm nhiệm vụ càng thêm khó

đối tác Spansion của bộ nhớ Trường Giang, khởi nghiệp năm 2008, chỉ là một đối tác hiếm hoi đã xoay xở lên được một vụ chuyển nhượng
những nỗ lực khác của tập đoàn Thanh Hoa Unigroup để bắt tay với Micron và Western Digital đều bị chính phủ Mỹ chặn

tháng 4 năm 2017 quỹ Sino IC Capital thử mua lại Xcerra công ty thiết bị thẩm nghiệm bán dẫn Mỹ với giá 580 triệu đôla

CFIUS uỷ ban về đầu tư nước ngoài tại Mỹ đã chặn thương vụ
Xcerra cố gắng vớt vát nhưng tháng 2 năm 2018 đành từ bỏ

bên cạnh những thương vụ mua lại đình đám của Quỹ Lớn thì Trung Quốc vẫn xoay xở mua được những linh kiện và công nghệ cụ thể quan trọng cho sản xuất bán dẫn, không phải hàng đầu nhưng vẫn khá hiện đại

Trung Quốc cũng mua những thiết bị không sản xuất ở Mỹ như máy quang khắc của ASML Hà Lan

khác biệt 3: về chuỗi cung sản xuất bán dẫn, không những cực kỳ phân tán địa lý mà còn hội nhập một cách bất thường
ấy là nhiều công ty đã phối hợp làm việc hàng thập kỷ, cho nên quan hệ thân cận và hơi mang tính hội nhóm/thị tộc/bè phái

nhiều lần, toàn bộ phương hướng kỹ thuật của ngành được quyết định bởi những hội đồng nhỏ khép kín chỉ số ít giữa 1 đến 2 công ty đại diện
tiêu chuẩn công nghệ mở là theo tinh thần của mã nguồn mở, công nghệ thung lũng Silicon và những người mang tinh thần chủ nghĩa tự do cá nhân
tiêu chuẩn công nghệ mở cũng mở cửa cơ hội cho các công ty Trung Quốc nắm quyền tiên phong

ví dụ: công ty Hikvision bán camera giám sát, lớn mạnh ra thế giới nhờ 2 xu hướng của thị trường công nghệ, thì một trong số đó là tiêu chuẩn ONVIF [diễn đàn giao diện mạng lưới video mở] của các sản phẩm hoạt động trên giao diện IP - ra đời năm 2008 cho phép các camera IP kết nối với toàn bộ hệ thống an ninh

Hikvision và đối tác sản xuất sở hữu nhà nước Dahua dựa trên tiêu chuẩn ONVIF mở này, dễ dàng làm được sản phẩm cắm vào hệ thống an ninh phương Tây hiện hành, xuất khẩu và chiếm lĩnh thị trường toàn cầu

Tiến bộ
8 năm thành lập Quỹ Lớn và ở lĩnh vực sản xuất bán dẫn thì Trung Quốc sẽ hụt mất mục tiêu năm 2025
mặt khác, nền công nghiệp Trung Quốc đã thức tỉnh và nhận ra tầm quan trọng của thiết bị bán dẫn, khiến ngành bùng nổ

thời báo New York có viết: "các nhà sản xuất chip Trung Quốc đã tiến bộ trong 5 năm qua hơn tiến bộ họ đạt được trong 10 năm trước đó"
theo dữ liệu Comtrade Liên hợp Quốc, xuất khẩu chip từ Trung Quốc tăng từ 70 tỷ đôla năm 2015 lên thành 155 tỷ đôla năm 2021

xuất khẩu tăng nhanh hơn nhập khẩu, nhưng chênh lệch ít thôi
đại lục vẫn là quốc gia tiêu thụ sản phẩm bán dẫn lớn nhất thế giới từ năm 2005
nhập khẩu mạch tích hợp vào Trung Quốc đã tăng từ 230 tỷ đôla năm 2015 lên thành 433 tỷ đôla năm 2021 cũng theo dữ liệu Comtrade

tháng 5 năm 2022 tài liệu IC Insights báo rằng Trung Quốc sản xuất 16.7% sản phẩm bán dẫn nội địa, dự đoán con số sẽ tăng thành 21% năm 2016 nhờ nhiều xưởng fab đang xây
tuy nhiên, những công ty trụ sở đại lục chỉ chiếm thiểu số trong tỷ lệ 16.7% ấy, chưa đến 40% - còn lại là các công ty nước ngoài như Samsung, SK Hynix, TSMC, UMC và Intel sản xuất

vậy nên, dù có dấu hiệu tích cực, tiến bộ vẫn rất chậm trong 8 năm qua mặc cho hàng tỷ đôla tiền công và tư đổ vào

Thất bại đình đám
từ năm 2019 gần 2 vạn công ty đã chuyển sang lĩnh vực "mạch tích hợp, chip và bán dẫn"
nhiều công ty từ mảng xây dựng, nhân sự, y sinh học... đã hưởng ứng lời kêu gọi quốc gia, nhưng cũng có vẻ như họ chỉ đang muốn hưởng tiền ưu đãi
tình huống như vậy sẽ xuất hiện một số thất bại như bán dẫn Hoằng Tâm ở Vũ Hán đầu tư thua lỗ 18 tỷ đôla

nhưng cũng có trường hợp như công nghệ bán dẫn TACOMA Nam Kinh, bán dẫn Dehuai, bán dẫn Kuntong, mạch tích hợp Haixin Quảng Đông

mỗi thất bại lại có lý do riêng, có thể là một số đã vô vọng từ đầu, một số là không may, nhưng nhìn qua thì không được hay ho lắm

cũng phải nói rằng, quỹ quốc gia chưa bao giờ thực sự đầu tư vào những dự án ấy, tiền được rót từ những chính quyền địa phương quá nhiệt tình sử dụng những quỹ đầu tư định hướng chính phủ riêng của tỉnh thành
nhưng chính quyền địa phương cũng không nhiều tiền đến thế, tiền thuế ấy có thể đã chi cho dịch vụ xã hội
hăng hái đã cho thấy thiếu hiểu biết về ngành [bán dẫn] và có thể dẫn đến thảm hoạ tài chính

không thể chỉ việc ném ra một đám chuyên gia, tiền và bất động sản miễn phí vào một cái chảo và mong phép màu silic xảy ra

thế tiến thoái lưỡng nan giữa tài chính và phát triển của Quỹ
sau rốt, giai đoạn 1 của Quỹ đã đầu tư vào 77 dự án và 55 doanh nghiệp toàn ngành IC Trung Quốc
toàn bộ tiền đã giải ngân hết cuối năm 2018
xem lại một số khoản đầu tư ấy, có thể nhận thấy những công ty khá phổ thông, tương tự với phong cách của một quỹ tự bảo hiểm rủi ro [quỹ đối xung] thông thường, dồn khoản tiền lớn cho những công ty đã lớn mạnh sẵn
ví dụ: trong những khoản đầu tư liên quan đến sản xuất của Quỹ, 20 tỷ nhân dân tệ đã đầu tư vào SMIC là xưởng fab bán dẫn hàng đầu đại lục

6 tỷ nhân dân tệ đầu tư vào bán dẫn Hua Hong là xưởng lớn nhì Trung Quốc
6.4 tỷ nhân dân tệ khác vào công ty San'an Optoelectronics sản xuất đèn led

trong mảng thiết kế, đóng gói đế chip và vật liệu, nằm trong chuỗi cung, Quỹ có nhiều lựa chọn hơn, nhưng khoản đầu tư lớn nhất đến nay là 10 tỷ nhân dân tệ vào tập đoàn Thanh Hoa

đáng chú ý khác là Tongfu Microelectronics một nhà cung cấp dịch vụ đóng gói đế chip đã kinh doanh từ thập niên 1990, công nghệ Changdian Thẩm Quyến là một công ty dịch vụ lắp ráp và thẩm nghiệm bán dẫn [OSAT - outsourced semiconductor assembly and test] khác...

sau rốt, Quỹ đã hoạt động giống như một quỹ tài sản tư định-hướng-ngành tiêu chuẩn, phải giạng chân chống đỡ tài chính và mảng chính sách công nghiệp, và bị kẹt trong những ván cược/thương vụ an toàn vào bất cứ công ty nào đã lớn sẵn
nó phản ánh khi giai đoạn 1 thiếu những khoản đầu tư lớn vào mảng thiết bị sản xuất bán dẫn của ngành - chỉ nhận 2 tỷ nhân dân tệ đầu tư - trái ngược 30 tỷ nhân dân tệ đầu tư vào mở rộng xưởng
những khoản đầu tư này có lẽ sẽ đạt lợi nhuận, kể cả những sự kiện thị trường mới đây và vụ phá sản của tập đoàn Thanh Hoa

nhưng bằng việc tìm kiếm lợi nhuận thì Quỹ không đạt được mục tiêu phát triển ngành
có ý kiến cho rằng: trong lĩnh vực sản xuất bán dẫn rộng lớn và cạnh tranh thì đạt được cả 2 mục tiêu là rất khó
giai đoạn 2, Quỹ mạch tích hợp có vẻ đã áp dụng kế hoạch mới
Ding Wenwu nói: "để xây dựng một chuỗi cung ngành IC, một điểm nối phải được tích hợp 'hữu cơ' với người dùng thiết bị và vật liệu nội địa. Chỉ khi làm thế, ta mới đạt được độc lập, khiến chuỗi cung trong tầm kiểm soát"

phát biểu cho thấy, Quỹ hiện nay đang tìm cách đầu tư vào những công ty hay công nghệ khuyến khích thêm hội nhập giữa các công ty liên quan đến bán dẫn ở Trung Quốc

giống như Y Combinator - một hệ sinh thái các công ty nhỏ - hơn là quỹ vốn Silver Lake

Ding và bộ trưởng bị loại bỏ khỏi quyền lực, tình hình đang bất ổn

Kết
tháng 7 năm 2022 chính phủ Trung Quốc chỉ định bộ trưởng nội các mới Jin Zhuanglong là một chuyên gia hàng không từ tập đoàn khoa học kỹ thuật hàng không Trung Quốc

thành tựu của Jin là đã giám sát chiếc C919 của COMAC - máy bay chở khách cỡ lớn tự phát triển nội địa đầu tiên của Trung Quốc - trong 10 năm từ lúc chấp thuận đến chuyến bay đầu tiên

trong khi ấy, Mỹ đang động thái quan hệ với những đối tác mới để chặn Trung Quốc khỏi chuỗi cung chip phương Tây - tương truyền là liên minh "Chip 4"

đại lục tự hào với những thành tựu quốc phòng và hàng không, giờ đây, những bộ ấy đối mặt một thử thách mới, rất khó nhằn