Yên Thiếp Mộc Nhi và chiến tranh hai đô

ngày 16 tháng 10 năm 1328 thừa tướng Yên Thiếp Mộc Nhi [El Temur] bộ tộc Khâm Sát [Kipchak] nhà Nguyên đã đảo chính và đưa Đồ Thiếp Mộc Nhi [Tugh Temur ảnh dưới] đăng cơ hoàng đế Nguyên Văn Tông [Wenzong] ở Đại Đô [Khanbaliq]

Chiến tranh hai đô
biến cố Thiên Lý [Tianli] là cuộc chiến kế vị, giữa phe phục quốc [restore] ở Đại Đô và phe trung quân [loyal] ở Thượng Đô [Shangdu] sau cái chết của Dã Tôn Thiết Mộc Nhi [Yesun Temur] tức Nguyên Thái Thịnh Đế ở Thượng Đô (nay là Chính Lam, Nội Mông)
ngày 4 tháng 9 năm 1323 ngự sử [grand censor] Thiết Thất [Tegshi] và Đảo Thích Sa [Dawlat Shah] đã ám sát Thạc Đức Bát Thích [Shidibala] tức Nguyên Anh Tông [Yingzong] hay Cách Kiên Hãn [Gegeen] đang nghỉ ở Nanpo giữa đường đi từ cung điện mùa hè Thượng Đô trở về Đại Đô, và đã cho đón Dã Tôn Thiết Mộc Nhi về đăng cơ
tháng 8 năm 1328 Nguyên Thái Thịnh Đế băng hà ở Thượng Đô

tháng 9 năm 1328 ở Đại Đô, Yên Thiếp Mộc Nhi đã cho mời Đồ Thiếp Mộc Nhi, con thứ của Nguyên Vũ Tông (ảnh trên) và đang ở miền nam Trung Quốc, về làm vua; thay cho con trưởng Hoà Thế Lạt [Kusele] bấy giờ ở Trung Á
tháng 10 năm 1328 ở Thượng Đô, con trai A Tốc Cát Bát [Arigabag hoặc Ragibagh] của Thái Thịnh đã được sủng thần Hồi Giáo là Đảo Thích Sa phò tá làm Nguyên Thiên Thuận Đế [Tianshun]
phe phục quốc dưới trướng Yên Thiếp Mộc Nhi đã nắm Trung thư tỉnh (quan chế Tam tỉnh lục bộ) bao gồm các tỉnh Hồ Nam [Hunan], Chiết Giang [Jiangzhe], Giang Tây [Jiangxi] và Hồ Quảng [Huguang] trù phú; phe trung quân ở Thượng Đô chỉ nắm những Linh Bắc [Lingbei], Liêu Đông [Liaoyang], Thiểm Tây [Shaanxi], Tứ Xuyên [Sichuan] và Vân Nam [Yunnan] ở vùng sâu vùng xa
các vương gia và chức sắc cấp cao của Mông Cổ đóng ở Mãn Châu (bán đảo Liêu Đông [Liaodong]) và miền đông Mông Cổ đã tham dự vào cả hai phe trong biến cố Thiên Lý

Chiến sự
mới đầu, quân A Tốc Bát Ca đã xuyên phá Vạn Lý Trường Thành ở nhiều nơi và đánh đến ngoại ô Đại Đô
từ Mãn Châu và miền đông Mông Cổ, Bukha Temur và Orlug Temur, hậu duệ của anh em của Thiết Mộc Chân, đã bất ngờ tiến công phe trung quân; ngày 14 tháng 11 đã bao vây Thượng Đô, khi hầu hết phe trung quân đang ở tiền tuyến Vạn Lý Trường Thành
ngày 15 tháng 11 phe trung quân ở Thượng Đô đầu hàng, Đảo Thích Sa và đồng minh đã bị bắt làm tù binh và sau đó xử tử; A Tốc Bát Ca được báo cáo là mất tích
tháng 12 năm 1328 phe trung quân ở Sơn Tây [Shanxi] đầu hàng
tháng 1 năm 1329 phe trung quân ở Tứ Xuyên đã đầu hàng
đầu năm 1329 hoàng tử Tugel khởi nghĩa, phe phục quốc đã đưa quân đến vùng Pa fan để đàn áp; được thổ dân địa phương giúp đỡ, ví dụ những bộ lạc Lô Lô người Di [Yi] và những bộ lạc Hmong [Miaotze] ở vùng biên giới Vân Nam, Tugel đã thành công chống trả quân triều đình; quân Nguyên dưới trướng Buqa Temur thua trận đã xin triều đình cứu viện
cực chẳng đã, hoàng tử Yuntu Temur được lệnh điều động 2 vạn quân từ các tỉnh Chiết Giang, Giang Tây, Hà Nam [Henan] và Giang Bắc [Jiangbei], và dẫn quân từ Hồ Quảng đi chi viện Vân Nam
năm 1332 phe trung quân đã dừng nỗ lực phản loạn cuối cùng

Đồ Thiếp Mộc Nhi
ngày 26 tháng 2 năm 1329 Đồ Thiếp Mộc Nhi nhường ngôi cho Hoà Thế Lạt đăng cơ hoàng đế Nguyên Minh Tông, được hãn Eljigidey của Sát Hợp Đài Hãn Quốc hậu thuẫn
ngày 30 tháng 8 năm 1329 ăn tiệc với Đồ Thiếp Mộc Nhi, Minh Tông đã bị đầu độc chết; nghi phạm là Yên Thiếp Mộc Nhi (ảnh dưới) người đã thanh trừng những chức sắc phò-tá-Hoà-Thế-Lạt và mang quyền lực giao cho những lãnh chúa địa phương

ngày 8 tháng 9 năm 1329 Đồ Thiếp Mộc Nhi tiếp quản ngôi vị Nguyên Văn Tông đến ngày 2 tháng 9 năm 1332 thì mất

Đáp Nạp Thất Lý
năm 1333 tháng 8 âm lịch, con gái Đáp Nạp Thất Lý của Yên Thiếp Mộc Nhi được gả làm Trung cung Hoàng Hậu của Nguyên Huệ Tông (ảnh dưới) nhận Sách bảo

Đáp Nạp Thất Lý (ảnh dưới) hạ sinh một đứa con trai là Maha nhưng chết sớm vì bệnh sởi

vua Cao Ly tiến cống cung nữ Kỳ Thị [Túc Lương Hợp thị] (ảnh dưới) nhập cung, được Huệ Tông sủng ái; hoàng hậu ghen tuông đã thường xuyên đánh đập, lăng nhục không thương tiếc