diary 21/10/2014: Trung Quốc, công ty CATL làm pin xe điện (phần 2)

châu Á mạnh về cả công nghệ pin xe điện lẫn công nghệ bán dẫn

bài này sẽ không nói về đèn laser và silic, mà sẽ nói về cực âm và lithi

công ty CATL [viết tắt cho 'công nghệ Amperex đương đại'] là một nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới nếu tính theo công suất

CATL chiếm 50% thị phần Trung Quốc, tương đương 28% thị phần toàn cầu

CATL lớn mạnh trở thành nhà cung cấp quan trọng cho ngành xe điện đang nổi lên của đại lục và gần đây mới ký được Tesla trở thành khách hàng

công ty 10 năm tuổi, ngày nay đã là một trong những công ty giá trị nhất Trung Quốc

chủ tịch Robin Zeng
năm 2011 nhà sáng lập Robin Zeng khởi nghiệp CATL sau nhiều năm làm trong ngành công nghiệp từ trường và pin

sinh ra ở thành phố nghèo Ninh Đức của tỉnh ven biển Phúc Kiến, Robin được giao công việc làm cho một doanh nghiệp sở hữu nhà nước sau khi tốt nghiệp đại học

Robin không chấp nhận số phận lương tháng 30 đôla Mỹ nên đã bỏ việc

thành phố Ninh Đức là nơi mà chủ tịch Tập Cận Bình đã làm bí thư đảng uỷ từ năm 1988 đến năm 1990

trong giai đoạn làm bí thư Ninh Đức, Tập chủ tịch đã công nhận là mình không làm được gì nhiều cho thành phố, và đã viết và phát biểu nhiều văn luận về nghèo đói, sau này được xuất bản thành sách "Up and out of proverty" tạm dịch là "xoá đói giảm nghèo"

một ngẫu nhiên thú vị?

sau khi lấy bằng tiến sĩ vật lý [vật] chất ngưng tụ [condensed matter], Robin Zeng đến Hồng Kông làm cho công ty SAE Magnetics chuyên sản xuất đầu đọc từ tính cho ổ cứng máy vi tính

SAE Magnetics là công ty con của công ty đa quốc gia TDK Electronics của Nhật Bản

Robin là một nhân tài, trở thành giám đốc kỹ thuật trẻ nhất lịch sử nhà máy ở tuổi 31

ở Hồng Kông, Robin gặp Chen Tang-hua một người Đài Loan di cư từ đại lục sang sau nội chiến Trung Quốc

Chen Tang-hua thấy tiềm năng kỹ sư của Robin nên đã gửi Robin ra nước ngoài nghiên cứu công nghệ pin

năm 1999 Chen và đối tác kinh doanh Liang Shaokang chứng kiến nhu cầu máy nghe nhạc mp3 bùng nổ nên nhận thấy cần thiết những công nghệ pin mới thì mới phát huy được hết tiềm năng của thiết bị di động

2 người bỏ việc để khởi nghiệp, Chen thuyết phục Liang mời Robin Zeng vào ban quản trị để làm về sản phẩm, 3 người thành lập ATL công ty trách nhiệm hữu hạn công nghệ Amperex

Pin
một pin là hoá học hiện đại, một thiết bị lưu trữ những chất hoá học sẽ phản ứng để tạo thành một dòng điện đơn chiều

pin ion lithi là những pin được sử dụng trong xe, máy tính xách tay, điện thoại thông minh... được làm từ 4 thứ:

một cực âm và một cực dương là các điện cực trong một pin xe điện

dòng điện chảy từ 2 điện cực sang một hệ thống bên ngoài

một bộ tách biệt: một màng rỗng để giữ cho cực âm và cực dương tách khỏi nhau

và một chất điện ly để "bôi trơn" dòng chảy các điện tử electron chạy ngược xuôi giữa cực âm và cực dương

khác biệt về công suất và giá bán giữa các loại pin, căn bản dựa vào phương pháp chế tạo cực âm

những vật liệu như coban và nicken sẽ làm pin đắt nhất và là bộ phận gây tranh cãi nhất của pin: ví dụ khai thác coban ở cộng hoà dân chủ Congo

vì pin là chất hoá học, chức năng của pin không cải thiện được nhanh như công nghệ bán dẫn

rào cản vật lý ngăn con người thoải mái đạt được những tiến bộ như bán dẫn có luật Moore quy định trong nhiều năm

Đột phá [phồng lên]
mới đầu ATL tập trung vào làm pin hợp chất cao phân tử [polyme] ion lithi

công ty bắt đầu với những thiết kế đã được Bell Labs công ty Mỹ đăng ký bản quyền, trước khi nhanh chóng có những cải thiện và tiến bộ riêng

năm 2001 ATL có một nhà máy ở Đông Hoản và bán được 1 triệu đơn vị pin mỗi năm

ATL thành công nhờ một sản phẩm vượt trội công nghệ

pin hợp chất cao phân tử [polyme] ion lithi là một nhóm nhỏ của pin ion lithi, sử dụng một hợp chất cao phân tử dạng keo dẻo [nửa rắn] để làm chất điện ly, thay vì chất lỏng

cấu kiện bên trong loại pin này, tự nhiên, sẽ phồng lên hoặc xẹp xuống trong sử dụng hàng ngày

nhưng bên trong sản phẩm pin của các nhà sản xuất khác bấy giờ, sự phồng rộp đến mức làm hại các linh kiện chỉ sau vài lần sạc

phồng làm gẫy vỡ cấu trúc bên trong của pin và khiến pin bị vô hiệu hoá hoặc thậm chí nguy hiểm

Robin và đội nghiên cứu đã chế tạo được một hỗn hợp các chất điện ly để khắc phục vấn đề này, giúp ATL ký được hợp đồng với nhiều khách hàng trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng như Apple và Samsung

năm 2005 ATL được tập đoàn điện tử TDK Nhật Bản mua lại với giá 100 triệu đôla

từ ATL đến CATL
đầu năm 2006 những công ty làm xe điện như công ty xe điện Reva [hãng Mahindra ngày này] ở Ấn Độ đã gọi ATL để nói về sản xuất pin cho xe

ban giám đốc ATL sớm bị thuyết phục rằng pin xe điện là thị trường tiềm năng không kém pin thiết bị điện tử

Robin Zeng bắt đầu bỏ công sức nghiên cứu phát triển việc thiết kế pin xe điện

nghiên cứu phát triển có nghĩa là mua lại những công nghệ và đăng ký bản quyền sáng chế từ những công ty hải ngoại

bấy giờ, công ty pin Trung Quốc duy nhất là tập đoàn BYD trụ sở Thẩm Quyến

năm 2008 thế vận hội mùa hè Bắc Kinh, chính phủ Trung Quốc quyết định khuyến khích tăng trưởng xe điện, thay thế động cơ đốt trong "bẩn thỉu"

sản xuất pin ion lithi được nhận định là một ngành quan trọng chiến lược cho Trung Quốc

tuy nhiên, chính sách mới cũng, căn bản, chặn các công ty đầu tư nước ngoài khỏi ngành pin đại lục

ATL thuộc sở hữu 100% của tập đoàn TDK trụ sở Nhật Bản, không thể dự phần

cho nên năm 2011 ATL thành lập một công ty con phái sinh [spin-off], hoạt động độc lập để phục vụ ngành pin xe điện: CATL

Robin Zeng làm chủ tịch CATL ở quê nhà Ninh Đức, tên công ty trong tiếng Trung Quốc có nghĩa là "công ty điện mới thời đại Ninh Đức"

ban đầu ATL sở hữu 15% cổ phần CATL nhưng đã bán hết năm 2015

thương vụ là cú đầu tư mạo hiểm vì bấy giờ chỉ có 1014 xe điện chạy trên đường phố Trung Quốc

CATL trỗi dậy
chính phủ Trung Quốc khuyến khích ngành xe điện tăng trưởng bằng cách ưu đãi đặc khu kinh tế, miễn thuế và ưu đãi cho khách mua xe điện

chính phủ đại lục cũng, căn bản, chặn đối thủ cạnh tranh ngoại quốc không xâm nhập được thị trường Trung Quốc

từ năm 2005 chính phủ Trung Quốc đặt lệnh chỉ ưu đãi công ty xe mua pin đại lục

các hãng xe vẫn có thể mua pin ngoại, nhưng vị thế thị trường và đặc điểm "đoàn kết" của Trung Quốc khiến việc mua pin đại lục, căn bản, là bắt buộc

BYD công ty pin hàng đầu khác của Trung Quốc, không quan tâm đến việc làm đối tác với các hãng bấy giờ

BYD muốn tự làm xe nên cơ hội mở ra cho một hãng pin hoàn-toàn-Trung-Quốc phủ sóng

năm 2011 CATL nhận hợp đồng từ BMW Brilliance liên doanh Trung-Đức giữa BMW và hãng xe Brilliance trụ sở Thẩm Dương tỉnh Liêu Ninh

BMW Brilliance đang tìm chỗ mua pin cho sản phẩm xe điện Zinoro 1e của hãng

tài liệu thông số kỹ thuật pin hãng BMW Brilliance đưa ra đấu thầu dài 700 trang

CATL xoay ngay một nhóm hơn 100 kỹ sư làm thiết kế cơ học, xác nhận thẩm nghiệm, quản lý chất lượng và cấu trúc hệ thống

năm 2013 chiếc Zinoro 1e ra mắt, khách mua được nhà nước tài trợ và ưu đãi [sản phẩm đạt tiêu chuẩn sử dụng pin sản xuất nội địa của chính phủ Trung Quốc]

gói pin lithi sắt phosphat của Zinoro 1e đi được quãng đường 150 kilomet, mất 7.5 giờ để sạc đầy và điện năng cho phép tốc độ cao nhất 130 km / giờ

đối tác thành công với BMW Brilliance, CATL gây được chú ý từ nhiều hãng xe khác như hãng xe buýt Yutong Trịnh Châu lớn nhất thế giới

ký được hợp đồng bán pin cho xe điện Yutong đã làm bệ phóng để CATL có cơ hội với nhiều hãng xe hàng đầu Trung Quốc

tháng 6 năm 2018 CATL chào bán chứng khoán đợt đầu ra công chúng trên sàn Thẩm Quyến

ngày IPO cổ phiếu CATL tăng 44%, giá trị vốn hoá đạt 12.3 tỷ đôla Mỹ

ngày nay CATL đạt giá trị vốn hoá 156 tỷ đôla

năm 2020 CATL kiếm doanh thu 7.8 tỷ đôla với lợi nhuận 860 triệu đôla, biên lợi nhuận ròng đạt 10%

Phương thức CATL vận hành
mục tiêu của công ty rất tham vọng

Robin Zeng từng nói: "nhiệm vụ của chúng tôi là xây dựng một công ty đổi mới công nghệ sánh vai với các cường quốc năm châu và đóng góp lớn cho công cuộc năng lượng mới của nhân loại"

sau này, Robin có nói thêm: "người Nhật Bản phát minh pin lithi, người Hàn Quốc quảng bá và người Trung Quốc phổ biến ra thế giới... nếu chúng ta [CATL] không đạt top 1 server thế giới thì chúng ta không có lý do gì để tồn tại"

CATL noi gương nhiều tập đoàn đa quốc gia Trung Quốc như Hikvision và Huawei

nếu nhìn vào CATL bên cạnh những tập đoàn quốc gia Trung Quốc khác, ta sẽ thấy những điểm chung

1 là đầu tư lớn vào nghiên cứu phát triển

R&D là khía cạnh quan trọng của mô hình Hikvision và Huawei

CATL có một phòng nghiên cứu phát triển [R&D] rất lớn: tuyển dụng 5400 nhân viên, trong đó có 143 tiến sĩ

CATL đạt tỷ lệ "doanh thu chi cho đầu tư phát triển" ngang với hãng LG

năm 2019 CATL tiếp tục tăng chi R&D thêm 50% mỗi năm

tương tự năm 2019 Hikvision đầu tư 9.51% thu nhập kinh doanh vào đầu tư phát triển

năm 2019 Huawei đầu tư 19 tỷ đôla Mỹ vào R&D tương đương 14% thu nhập

2 là lịch làm việc 996: là làm từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối trong 6 ngày mỗi tuần

không chỉ giờ làm việc, CATL cũng bắt chước cả những chính sách như: nhân viên phải đa di năng

ví dụ nhân viên tuyển vào CATL ở vị trí quản trị chuỗi cung, nhưng có thể ngay lập tức phải theo học và đảm nhiệm vị trí quản lý thiết kế sản phẩm

3 là những mối quan hệ đối tác, như Huawei quan hệ với viễn thông thì CATL cũng rất biết điều mà hợp tác

với hợp đồng Tesla mới công bố, CATL đang hợp tác với từng hãng xe điện lớn, ngoại trừ BYD

CATL nổi tiếng là hợp tác chặt chẽ với các đối tác, tìm cách tích hợp với nhau càng sâu càng tốt

CATL và các hãng còn để ngỏ lựa chọn liên doanh với các OEM để cùng xây những nhà máy xe điện

nhìn chung, đây là quyết định chiến lược hợp lý, càng tinh tế nếu giữa ngành pin và xe điện

vì ngành pin và xe điện chưa có tiêu chuẩn linh kiện để làm nhà máy riêng

mỗi sản phẩm pin lại có những cấu hình kích thước và kỹ thuật khác nhau

kể cả những pin làm bởi hãng khác nhau có cấu hình giống nhau trên lý thuyết thì thực tiễn vẫn có những cách khác nhau để hãng sản xuất thực hiện đóng gói - cho nên cách duy nhất thực sự xác nhận được hiệu năng thực tế của gói pin trong xe điện là phải tự kiểm thử, và phải thẩm nghiệm lâu

cho nên, khi một hãng xe điện đã chọn làm việc với CATL, sẽ rất khó để thuyết phục hãng xe đổi pin khác

đổi pin công ty khác sẽ bắt buộc tái thiết kế lại hệ thống xe điện, hoặc công ty bán pin mới sẽ phải đặt làm sản phẩm dành riêng cho nhu cầu hãng xe

ví dụ LG đã làm với Tesla, nhưng đấy chỉ là trường hợp hiếm, phần lớn các hãng xe điện ngại đổi

4 là nhanh chóng phát triển và ra mắt sản phẩm

Hikvision nổi tiếng là đã ra mắt tất cả loạt hàng sản phẩm chỉ trong vài năm

Huawei cũng thế, từ thiết bị viễn thông đến điện thoại và ngày nay cả ôtô

CATL cũng cải thiện sản phẩm: công nghệ pin liên tục tiến bộ và CATL chào bán được những sản phẩm pin theo được gần sát với công nghệ thế giới

sản phẩm của CATL
như đã nói, pin xe điện được phân biệt dựa vào vật liệu làm cực âm

thời điểm thành lập CATL, tập đoàn BYD giữ thị phần chính của thị trường xe điện Trung Quốc nhờ sản phẩm pin lithi sắt phosphat [LFP]

pin lithi sắt phosphat sản xuất rẻ tiền và an toàn hơn, có tuổi thọ cao

nhược điểm pin lithi sắt phosphat là trữ lượng điện không lớn vì mật độ năng lượng thấp và công suất điện đầu ra thấp, khiến xe điện không đi được xa

CATL khá mạnh về loại sản phẩm này, nhưng cũng tập trung phát triển loại pin khác: pin lithi 3 nguyên tố

pin mới này sử dụng lithi, nicken, coban, mangan và than chì [graphite] làm điện cực

pin mới cho mật độ năng lượng cao hơn để tăng quãng đường đi được của xe điện

nhưng pin mới sử dụng coban và nicken, đắt hơn và hiếm

không có pin nào hoàn hảo, mỗi cái có ưu nhược riêng

mỗi hãng là có cách riêng trong thiết kế sản phẩm để tránh những vấn đề hoá học căn bản

ví dụ CATL có những cải tiến để trực tiếp tích hợp pin lithi sắt phosphat vào các gói để tăng mật độ năng lượng và tăng quãng được xe điện đi được

cách tiếp cận cell-thành-gói này có lẽ là lý do Tesla ký hợp đồng làm khách hàng mua pin cho mẫu Model 3s làm ở Trung Quốc

Thị trường thay đổi và vươn ra toàn cầu
năm 2019 Trung Quốc báo trước là năm 2020 sẽ bỏ ưu đãi xe điện và danh sách hãng pin nội địa được ưu đãi,

tuy nhiên năm 2020 Trung Quốc trì hoãn kế hoạch sang năm 2022

năm 2019 là năm đầu tiên doanh số xe điện sụt giảm, chưa kể sau đó là bệnh dịch

đầu năm 2021 doanh số xe điện hồi phục nhẹ và chính phủ nhắc lại kế hoạch bỏ ưu đãi

đây là bài thử nghiệm đầu tiên cho ngành xe điện đại lục, xem liệu ngành có đủ sức cạnh tranh mà không cần chính phủ nâng đỡ

50% thị phần nội địa của CATL không phải vĩnh cửu

LG Energy Solutions là công ty thứ cấp của tập đoàn LG Chem để tập trung vào pin, và tập đoàn BYD cũng đang tích cực chào bán pin ở Trung Quốc

LG có 2 nhà máy ở Nam Kinh, một liên doanh với hãng xe Geely Auto và đang đầu tư thêm 500 triệu đôla vào Trung Quốc

tháng 3 năm 2020 BYD bắt đầu chào bán gói pin BYD Blade riêng cho hãng xe thứ 3 để cạnh tranh lại CATL về phương diện an toàn

để thể hiện độ bền bỉ của sản phẩm pin lithi sắt phosphat công ty, BYD đã thử lấy đinh đâm vào và không gây hoả hoạn

chiến lược của CATL để kháng cự gồm 2 phần

1 là mở rộng ra nước ngoài và thử nghiệm sản phẩm của công ty trên thị trường thế giới, tập trung đặc biệt vào châu Âu

kỷ luật xuất khẩu cũng là động lực thị trường khiến Hikvision và Huawei trở thành công ty sừng sỏ thế giới

năm 2018 CATL tuyên bố đầu tư 2 tỷ đôla Mỹ mua lại một nhà máy pin mặt trời cũ ở Arnstadt, Đức và biến thành một nhà máy pin

sản lượng có lẽ sẽ bán cho cơ sở của Volkswagen và BMW gần đấy

kế hoạch mở rộng nữa ở Indonesia và cả Mỹ

CATL đang chen vào một thị trường nhiều cạnh tranh

thị trường đang vây quanh một số công ty Hàn Quốc và Nhật Bản

bên ngoài Trung Quốc thì LG Energy Solutions bán pin cho nhiều xe điện nhất với 33% thị phần

Panasonic Nhật Bản xếp thứ 2 và Samsung và SK Innovation giữ hạng 3 và 4

CATL chỉ giữ được 6.5% thị phần bên ngoài Trung Quốc và xếp thứ 5

nhưng CATL tăng trưởng nhanh, mới 3 năm trước chiếm 0.4% thị phần

2 là chiến lược bắt đầu phát triển những gói pin khổng lồ [mega pin] cho những chức năng để lưu trữ điện khi Xuân Diệu tắt nắng đi hoặc buộc gió lại

đây là lĩnh vực chưa được khai thác công nghiệp

Kết
giá trị vốn hoá CATL đạt 150 tỷ đôla Mỹ giúp Robin Zeng trở thành tỷ phú Hồng Kông với tổng tài sản 35 tỷ đôla

nhưng năm 2020 công ty pin CATL mới đạt chưa đến 10 tỷ đôla doanh thu

cùng thời, đem so doanh thu với Unilever đạt 60 tỷ, Qualcomm đạt 23 tỷ hay Boeing đạt 58 tỷ

có ý kiến cho rằng CATL là quả bong bóng đang phình, phân tích cơ bản cho thấy lợi nhuận thường niên thấp, chỉ số P/E [giá cổ phiếu/cổ tức] cao đến 144.7