Trung Quốc với Jack Ma và tình huống trạng chết chúa cũng băng hà ở Alibaba

cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp Trung Quốc vẫn có tiếng là lằng nhằng, cấu trúc của gã khổng lồ Alibaba lại càng phức tạp

Bài viết này sẽ thử nhìn vào phương cách Jack Ma (Mã Vân) duy trì quyền lực ở hai trong số những công ty lớn nhất Trung Quốc, cả trường hợp Mã nghỉ hưu (như hiện nay) và bán hết cổ phiếu Alibaba và có thể cả Ant Groups, thì quyền kiểm soát cả hai công ty vẫn có thể không bị tước đi khỏi tay Mã

Thông lệ
Ở Mỹ và phương tây, quyền lực kiểm soát của một cá nhân hay tập thể thực tiễn có lên một công ty phụ thuộc vào sở hữu cổ phần của cá nhân / tập thể ấy. Các cổ đông bầu ra hội đồng quản trị (còn gọi là ban giám đốc) hội đồng có quyền sa thải và thay thế quản lý cấp cao tuỳ ý

Hầu hết doanh nghiệp phương tây thông thường, cổ đông có thể mua cổ phần công ty và có thêm quyền quyết định thay đổi công ty, hoặc có thể thuyết phục cổ đông đồng đạo khác đề cử giống mình lên hội đồng, một quá trình gọi tên là tranh quyền đại diện (proxy battle)

Một trận chiến tranh quyền đại diện nổi bật gần đây là thương vụ Broadcom định mua Qualcomm

Những nhà đầu tư ấy được biết đến là những cổ đông lanh lợi những “nhà hoạt động cách mạng”

Nhiều người không thích thú những nhà hoạt động này, gọi họ là những “chuyên gia thôn tính công ty” tham lam

Tuy vậy, cũng có những điểm tích cực những nhà hoạt động này có thể đóng góp, một ví dụ là khi quỹ đối xung (quỹ phòng hộ) ValueAct đã mua 2 tỷ usd cổ phiếu Microsoft và đã lặng lẽ làm việc với công ty để thay thế CEO lúc đó Steve Ballmer nhường chỗ cho Satya Nadella

Satya dẫn Microsoft tập trung sang dịch vụ điện toán đám mây và cổ phiếu công ty tiếp tục lớn mạnh đến nay.

ValueAct làm được như vậy vì cấu trúc công ty Microsoft dựa trên một khái niệm căn bản dễ hiểu: một cổ phiếu bằng một phiếu bầu.

Chỉ số ít công ty không chịu theo cấu trúc này, ví dụ Google và Facebook có xếp hạng loại cổ phiếu quy định số phiếu bầu không giống nhau, ví dụ rất khó để biểu quyết loại trừ Mark Zuckerberg

Công ty công nghệ thường chịu như thế vì họ đánh giá cao giá trị của những nhà sáng lập.

Ngày nay sáng lập Jack Ma của Alibaba Group Holding chỉ sở hữu chưa đến 5% cổ phần công ty 500 tỷ usd, trong khi công dân Canada đồng sáng lập thân cận Thái Sùng Tín (Joseph Tsai) kiêm chủ sở hữu đội bóng rổ chuyên nghiệp Brooklyn Nets cũng chỉ sở hữu đâu đó 3%

Tuy nhiên sẽ tiềm tàng hiểm hoạ nếu cổ đông lớn nào muốn loại bỏ Jack. Để bảo vệ quyền lực của người sáng lập thì Alibaba không chỉ đơn thuần dùng cách phân loại quyền biểu quyết của cổ phiếu, ngay từ khi thành lập ngày 20 tháng 2 năm 1999 ở căn hộ Lakeside Gardens của Jack, Jack đã có thể tự chi trả cho toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp, nhưng đã lựa chọn không làm vậy mà đã đề nghị 17 người nữa đầu tư và trở thành đồng sáng lập

Năm 2010 Alibaba củng cố cấu trúc “công ty hợp danh” này bằng cách tạo ra một công ty hợp danh thuộc quần đảo Cayman (Cayman islands partnership) lấy tên là Lakeside Partners

Cổ phiếu Alibaba Group Holding được giao dịch công khai ở Mỹ là cổ phiếu ký thác ADS

Cổ phiếu ADS có thể mua được bình thường, thông qua môi giới ví dụ như ứng dụng Robinhood...

Alibaba chỉ có một hạng cổ phiếu ADS được rao bán công khai, khác với công ty như Google hay Facebook chia hạng, phải chăng đã công bằng? Khi mà ai mua nhiều cổ phiếu và thành cổ đông lớn sẽ có quyền lực quyết định?

Vậy nên điều lệ Alibaba đã trao cho Lakeside Partners (công ty hợp danh thuộc quần đảo Cayman) đã đổi tên thành Alibaba Partnership, quyền luôn luôn được đơn thuần chỉ định một đa số trong hội động quản trị

36 thành viên hiện tại của công ty hợp danh Alibaba Partnership thì có 27 giám đốc Alibaba và 8 điều hành Ant Group

Jack kiểm soát phiếu bầu của những ứng viên này bằng một số cách: Alibaba hoặc Ant thuê làm những người này, sẽ bị mất việc nếu chọc giận Jack Những giám đốc này được tuyển chọn bởi một tiểu ban thuộc công ty hợp danh Alibaba Partnership (tạm gọi là uỷ ban tổ chức của công ty hợp danh) //Fun fact: Bill Gates học trường Lakeside nào đó ở Mỹ//

Kể cả trong hội nhóm đặc quyền Lakeside, tồn tại một hội nhóm riêng biệt hơn nữa bao gồm 5 đến 7 giám đốc được lựa chọn ra mỗi 5 năm, ngoài trừ 2 người là Mã Vân (Jack Ma) và Thái Sùng Tín thì luôn luôn thuộc hội Mã Vân và Thái Sùng Tín sẽ tiếp tục là thành viên đối tác của công ty hợp danh Lakeside tuỳ thích cho đến năm 70 tuổi nếu không chết hoặc bị vô hiệu hoá, những đối tác khác phải nghỉ hưu năm 60 tuổi Cộng đồng mạng vẫn đùa rằng mua cổ phiếu ký thác Alibaba thì nhà đầu tư không thực sự mua cổ phần của nhóm doanh nghiệp (những doanh nghiệp tổ chức theo VIE - mô hình sở hữu đặc biệt) sở hữu trí tuệ Taobao và Tmall mà là đang đầu tư cổ phần một doanh nghiệp thường trú ở quần đảo Cayman, đã ký hợp đồng với nhóm doanh nghiệp Tàu để được nhận lợi nhuận.

Trong nhóm doanh nghiệp Trung Quốc tổ chức theo VIE nắm giữ bản quyền sở hữu trí tuệ Trung Quốc cho phép Alibaba kinh doanh, có 4 doanh nghiệp nổi bật nhất là

Công ty trách nhiệm hữu hạn mạng lưới Taobao

Công ty trách nhiệm hữu hạn mạng lưới Tmall

Công ty trách nhiệm hữu hạn điện toán đám mây Alibaba

Công ty trách nhiệm hữu hạn công nghệ thông tin Youku Bắc Kinh

4 công ty chịu quản lý 4 tài sản quan trọng nhất của Alibaba.

Trái luật
Nếu chiểu chặt theo luật Trung Quốc thì mô hình sở hữu VIE là trái pháp luật và cả những năm gần đây toà án Trung Quốc đã vô hiệu lực một cấu trúc tương tự, tuy nhiên vì chính phủ Trung Quốc chưa bao giờ thực sự được vời lên để thẩm tra mô hình này tại toà án, hoặc điều tra gì đó, mô hình vẫn được kệ đó như một vùng xám không rõ ràng mang tính chiến lược. Thực tiễn là không ai dám kiện Mã Vân về quyền kiểm soát Alibaba, không phải ở đại lục hay nơi nào khác. Vì làm vậy rủi ro toà án sẽ tuyên mô hình VIE trái pháp luật và dỡ bỏ cả hệ thống. Trạng Chết Chúa Cũng Băng Hà - Jack từng lấy đe doạ này để chuyển quyền sở hữu Alipay từ Alibaba vào tay mình. Nếu Alibaba là ebay thì Ant Group là paypal Ant Group đầu tiên chỉ là Alipay giúp thanh toán giữa khách và người bán trở nên thuận tiện, sau đổi tên và thành tay chơi công nghệ tài chính lớn nhất đại lục Ant được truyền thông chú ý vì vụ huỷ IPO và một số bình luận công khai của Jack Lưu ý là Mã Vân cũng hoàn toàn kiểm soát Ant, là chìa khoá cho Mã điều khiển toàn bộ Alibaba Group Năm 2010 Alipay đăng ký với ngân hàng nhân dân Tàu một bản quyền sở hữu trí tuệ được phép giao dịch các khoản thanh toán Ngân hàng đã hỏi Alipay liệu có hợp đồng thoả thuận mô hình VIE giữa Alipay và các nhà đầu tư nước ngoài hay không, câu trả lời là “có” Những nhà đầu tư nước ngoài khi ấy là Yahoo và SoftBank Jack Ma nhận thấy đăng ký Alipay sẽ bị ngân hàng huỷ nếu giữ mô hình VIE và do đó đã huỷ hợp đồng VIE giữa Alipay và Yahoo với SoftBank và chuyển quyền sở hữu ấy vào tay cá nhân Jack Jack Ma hoàn toàn khống chế Ant Group, Alibaba có lẽ có 33% cổ phần, còn Jack kiểm soát thông qua hai công ty hợp danh chung khác mà Jack sở hữu 100% cổ phần, hai công ty sở hữu ít nhất 50% cổ phiếu biểu quyết Chưa hết, hội đồng quản trị Ant được lựa chọn bởi cả Ant và Alibaba, như đã nhắc đến Alibaba có 8 giám đốc điều hành Ant Group nằm trong nhóm hợp danh Lakeside

Kết
Jack Ma nắm hoàn toàn Alipay (sau trở thành Ant Group) có thể là để xoay xở với quy định của ngân hàng, nhưng vì quyền kiểm soát hoàn toàn thuộc về Jack nên tiềm năng gây hại lợi ích nhà đầu tư nhỏ lẻ, đặc biệt khi Alibaba lại không phải công ty Mỹ để có thể bị đánh dấu là giao dịch trục lợi và bị kiện, hành vi làm giàu cho bản thân Jack dù có tự biện hộ đó là việc làm cần thiết để ngân hàng chấp thuận.